Επιστροφή στις ρίζες της φιλοσοφίας για ένα καλύτερο μέλλον

Θα έλεγα ότι το 23ο Παγκόσμιο Συνέδριο Φιλοσο­φίας, που θα λάβει χώρα στην Αθήνα από τις 4 έως τις 10 Αυγούστου υπό την εποπτεία της Ελληνικής Οργανωτικής Επιτροπής που συγκροτείται από την Ελ­ληνική Φιλοσοφική Εταιρεία, διεξάγεται την κατάλληλη ώρα!

Αυτές τις μέρες, που ο τρόπος ζωής των Ελλήνων κατά τις τελευταίες δεκαετίες με οδηγό τον καταναλωτισμό έχει ξεγυμνωθεί κι έχει αποκαλυφτεί η ματαιότητά του, είναι ευκαιρία να δούμε τη ζωή με άλλα μάτια και -γιατί όχι- να υιοθετήσουμε ένα διαφορετικό τρόπο ζωής, με μια άλλη φιλοσοφία, που θα μας διδάξει και θα μας ανοίξει νέους ορίζοντες, διαφορετικούς από τη ρηχότητα του life style, που είχε επικρατήσει τα τελευταία χρόνια.

Η συνέντευξη που έδωσε ο Πρόεδρος της Ελληνικής Οργανωτικής Επιτροπής και Καθηγητής της Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, κ. Κωνσταντίνος Βουδούρης στην Όλγα Τάντου μας οδηγεί σε άλλα μονοπάτια, διαφορετικά από αυτά που -βομβαρδιζόμενοι από τα συστημικά ΜΜΕ της χώρας μας- αναγκαζόμαστε να διαβαίνουμε καθημερινά.

Με αφετηρία τη γε­νική θεματική του Συνεδρίου «Η φιλοσοφία ως έρευνα και τρόπος ζωής» γίνεται ένας διάλογος που "αναγκάζει" τον αναγνώστη να κάνει και τις δικές του σκέψεις και συγκρίσεις.

Κύριε Βουδούρη, ποιος είναι ο σκοπός και οι στόχοι του 23ου Παγκόσμιου Συ­νεδρίου Φιλοσοφίας;

0 σκοπός και ο στόχος του Συνεδρίου εί­ναι ο καθένας να απαντήσει σε ορισμένα κρίσιμα ζητήματα γύρω από κάθε περιοχή της Φιλοσοφίας. Σε όλους τους βασικούς και δευτερεύοντες κλάδους της Φιλοσοφίας υπάρχουν ειδικοί οι οποίοι θα εκφέρουν τις απόψεις τους και εκεί φαίνεται πού πάει το ρεύμα, πού βρίσκεται η έρευνα και τι γίνε­ται από επιστημονικής πλευράς. Από εκεί και πέρα, ακούγονται και θέματα που είναι πρωτόφαντα. Κανένας δεν ξέρει τι μπορεί να προκύψει από ένα τέτοιο Συνέδριο, αφού είναι ελεύθερο από κάθε σκοπιά και ο καθέ­νας μπορεί να μετάσχει και να διατυπώσει, χωρίς να λογοκρίνεται, την άποψή του, τη φιλοσοφική του θέση, τις ιδεολογίες του.

Επομένως, ο σκοπός είναι να φωτίσει τα θέματα της φιλοσοφικής έρευνας και να δώ­σει ένα νέο σήμα για το πού πρέπει να πο­ρευτούμε. Κι αυτό είναι η γενική θεματική: ο τρόπος ζωής. Δηλαδή θα πρέπει κάποιος να ξέρει και τις πολύ γόνιμες και χρήσιμες φι­λοσοφικές ιδέες αλλά και τι τρόπο ζωής ζει ο φιλόσοφος. Για παράδειγμα, και ο Σωκρά­της και ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης ήταν υποδείγματα ανθρώπων που αγαπούσαν την πόλη και τη ζωή. Είχαν συνοχή βίου και θεωρητικών αντιλήψεων.

Έτσι σηματοδοτούμε μια νέα αφετηρία: την επιστροφή στις ρίζες της ελληνικής Φιλοσο­φίας για έναν καλύτερο κόσμο και ένα καλύ­τερο μέλλον. Το μέλλον αυτό τώρα έχει σχέ­ση με την κατάσταση της παγκοσμιοποίησης και της διαδικασίας της παγκοσμιοποίησης η οποία πραγματοποιείται. Η τεχνολογική επικοινωνία και οι δυνατότητες του κόσμου να έρθουν μαζί φέρνουν τους λαούς της Γης πιο κοντά. Σημασία έχει όμως πώς θα ζήσουν οι άνθρωποι.
Τι θα πάρουμε εμείς από τους Ανατολίτες -αν μπορούμε να πάρουμε κάτι- και τι θα πάρουν εκείνοι από εμάς Είναι φανερό ότι ο δυτικός τρόπος ζωής είναι διαφορετικός από τον ανατολικό τρό­πο ζωής. Τι μπορείς να πάρεις λοιπόν, από τη συνένωση αυτών των δύο τρόπων ζωής σε μια μορφή ζωής; Μπορεί να υπάρχει μια μορφή ζωής για όλους τους λαούς της Γης; Και ποια θα είναι αυτή; Πώς προκύπτει; Γι' αυτό σήμερα μιλάνε για οικουμενική ηθική. Αλλά τι θα περιλαμβάνει η ηθική αυτή; Είναι, λοιπόν, θεωρητικά ζητήματα υψίστης σημα­σίας κατεξοχήν φιλοσοφικά. Τέτοια ζητήμα­τα θα τεθούν κατά τη διάρκεια του Παγκο­σμίου Συνεδρίου και θα υπάρχουν συναφείς ανακοινώσεις κ.ο.κ. Επομένως το Συνέδριο αυτό σηματοδοτεί κάτι νέο και είναι πολύ σημαντικό για εμάς τους Έλληνες.

Πώς θα μπορούσε ο φιλοσοφικός στοχα­σμός να συμβάλει στο δημόσιο λόγο για τα παγκόσμια ζητήματα που επηρεά­ζουν την ανθρωπότητα;

Πρέπει πρώτα πρώτα να διατυπώσεις από­ψεις για την παγκόσμια κοινωνική ηθική, λαμβάνοντας υπ' όψιν ότι δεν μπορούν να γίνουν όλοι οι άνθρωποι το ίδιο. Δηλαδή, έχεις να αντιμετωπίσεις το πρόβλημα της ομοιογένειας, της ομοιομορφίας, αλλά και της διαφορετικότητας και της ποικιλίας. Εγώ είμαι της άποψης να μην τους κάνουμε όλους όμοιους. Θα το θεωρούσα μη σωστό και όχι ηθικό να επιβάλουμε τον τρόπο ζωής των Ελλήνων σε μια αφρικανική φυλή ή οτι­δήποτε άλλο. Πρέπει να βρούμε τα στοιχεία που μας ενώνουν και να δούμε κι εκείνα που πρέπει να μείνουν αδιατάρακτα, αμετάβλη­τα ή να τα αφήσουμε στην υποκειμενική βούληση των διαφόρων λαών και των αν­θρώπων.

O άνθρωπος είναι ένα ον που ζει λίγο χρό­νο, αρχίζει και διαμορφώνει τον τρόπο ζωής του από παιδί και κάποια στιγμή σταθερο­ποιείται. Αν κάθε τόσο αλλάζει απόψεις, ο άνθρωπος αυτός είναι δυστυχής. Δηλαδή οι ιδέες που επικρατούσαν στο παρελθόν για να αναμορφώσουμε τον κόσμο, να τον μεταβάλουμε κατά τα δικά μας πρότυπα, σήμερα εγκαταλείπονται από τη Φιλοσοφία ως αυταρχικές, απολυταρχικές, ως ιδέες που δεν μπορούν να επιβληθούν. Πλέον η πα­γκόσμια φιλοσοφική κοινότητα τείνει προς μια πολυμορφία ειδών, καταστάσεων, ιδεών και τρόπων ζωής για όλα τα πράγματα και για όλους τους ανθρώπους, οπουδήποτε αυ­τοί κι αν ζουν.

Αυτό όμως δεν πήγε να γίνει τουλάχιστον τις δύο τελευταίες δεκαετίες στη χώρα μας; Να αλλάξουν, αν θέλετε, τον τρόπο ζωής των Ελλήνων;

Το σύνθημα της αλλαγής είναι για πολλούς ένα εύηχο σύνθημα, αλλά δεν είναι καθόλου σωστό. Δηλαδή η αλλαγή στην αλλαγή, η αλλαγή της αλλαγής, και τελικά εις το άπει­ρον. Άρα, δεν βγαίνει τίποτα.

Άρα, έγινε μια προσπάθεια να «μεταλλαχθεί» η Ελλάδα;

Ναι, γίνονται τέτοιες προσπάθειες, και κατ' ανάγκην οι άνθρωποι ως όντα που διαμορ­φώνουν απόψεις μεταβάλλονται από μόνοι τους, απ'τα πράγματα. Αλλά άλλο ένα σύνο­λο Ελλήνων να δουν ότι κάνουν κάτι στραβά και να το αλλάξουν, κι άλλο να σου επιβά­λουν ένα διαφορετικό τρόπο ζωής για να τον αποδεχτείς. Δεν είναι σωστό να επιδιώ­κουμε την ομοιομορφία και την ομοιογένεια σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου.

Πόσο απέχει η σημερινή πολιτική κα­τάσταση στη χώρα μας από τα λεγόμενα του Πλάτωνα, που υποστήριζε τη σημα­σία της ενώσεως της πολιτικής δύναμης με την ηθική;

Είναι δύσκολο να απαντήσει κάποιος με

σαφή τρόπο σε αυτό το ερώτημα, με την έννοια ότι πρέπει να έχεις συγκε­κριμένα στοιχεία, να πάρεις πραγμα­τικές μετρήσεις και να γίνει πραγμα­τική έρευνα. Αλλά μπορώ να πω ότι τις τελευταίες δεκαετίες, τουλάχι­στον τον περασμένο αιώνα και τώρα μπορεί να υπάρχουν σημαντικοί άν­θρωποι που ζουν πολύ ηθικό και ση­μαντικό βίο, αλλά δεν μετέχουν στα κοινά. Και δεν μετέχουν στα κοινά επειδή το αποφάσισαν. Δεν θέλουν να μπλέξουν. Η πολιτική καθορίζεται σήμερα από κέντρα δυνάμεως τα οποία έχουν σχέση κυρίως με την οι­κονομία, και η οικονομία τίθεται ως πρώτη εξουσία και αρχή, ενώ πρώτα ήταν η πολιτική με την ηθική. Αυτή είναι μια σημα­ντική διαφορά. Για τον Πλάτωνα, η οικονο­μία ήταν ένα μέσο για να ζήσεις ευδαίμονα βίο. Δεν ήταν ποτέ ο στόχος.

Ποιος ο ρόλος και οι ευθύνες της Φιλοσοφίας και των φιλοσόφων σήμερα, στην εποχή της κρίσης;

Αυτό είναι ένα σημαντικό ερώτημα. Το τι μπορεί να κάνει κάθε φιλόσοφος στον τόπο του έχει σχέση με όλη τη διαπλοκή και το συσχετισμό των δυνάμεων. Για να πούμε τι μπορούν να κάνουν οι φιλόσοφοι γενικότερα, αυτό απαιτεί πολλή δουλειά ακόμα για να βγει στην global ethics, στην παγκόσμια ηθική κοινότητα, ποιες ιδέες θα επικρατήσουν και τι ακριβώς θα κάνουν. Στο Συνέδριο αυτό ακριβώς με τις ιδέες για την παγκοσμιοποίηση, με τις ιδέες για την ηθι­κή του κόσμου ή η σχέση με τα άλλα όντα, τον πλανήτη, είναι έννοιες οι οποίες θα συ­ζητηθούν και θα βγουν κάποια πράγματα. Προσωπικά πιστεύω ότι είναι νωρίς για να μιλάμε ότι μπορούμε οι φιλόσοφοι να κά­νουμε συγκεκριμένες υποδείξεις. Αυτό που μπορούμε σε πρώτη φάση να κάνουμε είναι να συζητήσουμε, να ακούσουμε τις απόψεις των άλλων που διατυπώνονται με το λόγο. Και γι' αυτό στο πλαίσιο αυτού του Συνε­δρίου θα αποδοθεί για πρώτη φορά το Πα­γκόσμιο Βραβείο Διαλόγου.

Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στα ΕΠΙΚΑΙΡΑ της 25/7/2013