Σχόλια ξένων οικονομολόγων για την κρίση το 2013

Στο τεύχος του HOT DOC που κυκλοφορεί, δημοσιεύονται σχόλια κορυφαίων ξένων οικονομολόγων και αναλυτών, διαφορετικών ιδεολογικών αφετηριών, σχετικά με την ελληνική πραγματικότητα, κάνοντας και τις προβλέψεις τους τόσο για την ελληνική όσο και για την παγκόσμια οικονομία.
Το γεγονός ότι όλοι αυτοί δεν ζουν στη χώρα μας αποτελεί πλεονέκτημα αλλά και μειονέκτημα, ωστόσο έχει μεγάλο ενδιαφέρον να πληροφορηθούμε τις απόψεις τους.
Αντιρρήσεις έχω πολλές για αρκετά από τα γραφόμενά τους (όπως συμβαίνει πάντα όταν οι οικονομολόγοι μιλούν μόνο για αριθμούς, μη λαμβάνοντας υπόψη τις ανθρώπινες ψυχές), όμως δικαιολογώ τις απόψεις τους επειδή δεν ζουν στη χώρα μας και σε πολλές περιπτώσεις δείχνουν να έχουν ελλιπή πληροφόρηση για το τι πράγματι συμβαίνει στην Ελλάδα.
Σεβόμαστε όμως κάθε γνώμη κι ας διαφέρει από τη δική μας.

ERWIN LOTTER

(Γερμανός βουλευτής του Ελεύθερου Δημοκρατικού Κόμματος στη Γερμανία)
«Όταν η τύχη είναι άστατη, ένας πιστός φίλος βρίσκε­ται», έγραψε κάποτε ο ρω­μαίος ρήτορας Κικέρωνας πριν από 2.000 χρόνια. Σε μια εποχή κρίσης και αναστά­τωσης σαν τη σημερινή, τα λόγια του είναι πιο επίκαιρα από ποτέ.

Εμείς οι Γερμανοί ακολουθούμε τους Έλληνες στο μονοπάτι που πρέπει να διαβούν με προσοχή και μεγάλο σεβασμό. Γνωρίζω από συζητήσεις με έλληνες φίλους μου ότι είναι ένα σκληρό και δύσβατο μονο­πάτι που απαιτεί θυσίες από τους ανθρώπους στην Ελλάδα αλλά και στη Γερμανία. Και θα απαιτηθούν κι άλλες. Παρ’ όλα αυτά, όσο βαριά κι αν είναι τα τραύματα και οι πλη­γές, οι Έλληνες μπορούν να στηριχτούν στη Γερμανία όπως θα στηριζόντουσαν σ’ ένα πιστό φίλο ο οποίος θα στέκεται στο πλάι τους.

Με την πρόσφατη υπερψήφιση της δημοσιονο­μικής προσαρμογής και του πακέτου βοήθειας στην Ελλάδα, που για μια ακόμα φορά έτυχε της αποδοχής των κυβερνητικών εταίρων, η γερμανική Βουλή, παρά τις ανησυχίες της, έλαβε επαρκείς αποδείξεις για την αλληλεγγύη που δείχνουν οι Έλληνες στη δύσκολη αυτή περίοδο που διανύουμε.

Έχοντας ως κοινή πεποίθηση ότι μια σταθερή Ευρώπη είναι αδύνατη χωρίς την Ελλάδα, εμείς στη Γερμανία θαυμάζουμε τις προσπάθειες για μεταρρυθμίσεις που έχουν κάνει οι Έλληνες και θα συνεχίσουμε να υποστηρίζουμε τον ελληνικό λαό σε αυτές τις προσπάθειες. Υπάρχουν πολλά βήματα που πρέπει να γίνουν, με απαραίτητο τον εξορθολογισμό της δημόσιας διοίκησης, τις ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις στο κτηματολόγιο και το μεγαλύτερο επίπεδο διαφάνειας στο φορολογικό σύστημα. Ο νεπο­τισμός, η ευνοιοκρατία, τα παράνομα έσοδα και οι απάτες δεν αξίζουν σε ένα κράτος που αυτοαποκαλείται «λίκνο της δημοκρατίας». Είναι ανεπίτρεπτο να πλουτίζουν κάποιοι πολιτικοί και θεσμικοί κύκλοι εις βάρος του ελληνικού λαού. Είναι σαφές ότι όλες αυτές οι προκλήσεις δεν θα λυθούν εν μία νυκτί. Αλλά είναι επί­σης ξεκάθαρο ότι αυτές οι προκλήσεις πρέπει να λυθούν! Και όσο συντομότερα, τόσο καλύ­τερα. Όπως και στο παρελθόν, η Γερμανία θα σταθεί πλάι στην ελληνική κοινωνία παραμένοντας ένας αξιόπιστος εταίρος.

Παρ' όλα αυτά, η αλληλεγγύη και ο αμοιβαίος σεβασμός δεν είναι ένα μονόπλευρο ζήτημα. Στη Γερμανία ευελπιστούμε σε αλλαγή του κλίματος και της νοοτροπίας, κυρίως από τους Έλληνες που μας κακολογούν, συγκρίνοντάς μας με τους Ναζί. Κατά την άποψή μου, όταν η καγκελάριος (Μέρκελ) απεικονίζεται διαρκώς φορώντας σβάστικα, εξισώνοντας τη δημοκρα­τική Γερμανία με τη δικτατορία του Χίτλερ, δεν μπορεί πλέον να παρουσιάζεται ως πρόκριμα της ελευθερίας του ελληνικού λαού και της ελευθερίας της γνώμης του.

Ο άγγλος συγγραφέας Ντάνιελ Νταφόε, που έγραψε τον «Ροβινσώνα Κρούσο», κάποτε ανέ­φερε ότι η φιλία μπορεί να πηγάζει από πολλές πηγές, αλλά η πιο αληθινή είναι ο σεβασμός. Θα πρέπει να προστατέψουμε αυτό τον αμοιβαίο σεβασμό που υπάρχει μεταξύ των δύο χωρών, ιδίως στους δύσκολους καιρούς που διανύουμε.

KERIN HOPE
(Αρθρογράφος στους Financial Times)
Οι πιθανότητες να αναγκαστεί η Ελλάδα να εγκαταλείψει την ευρωζώνη έχουν μειωθεί αισθητά, αλλά εξακολουθεί να υπάρχει ανησυχία για το αν η εύθραυστη κυβέρνηση συνασπισμού θα κα­ταφέρει να εφαρμόσει ένα ακόμη σκληρότερο πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων. Η αναβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της Ελλάδας από την Standard & Poor’s στις 18 Δεκέμβρη κατέδειξε την αναστροφή του κλίματος στις διεθνείς αγορές, μετά την επιτυχή επαναγο­ρά χρέους της Αθήνας, με την οποία έσβησε περίπου 20 δις από το βουνό του ελληνικού δημόσιου χρέους.

Βοηθάει επίσης το γεγονός ότι οι αγορές θα στρέψουν αλλού το ενδιαφέρον τους, τους πρώτους μήνες της νέας χρονιάς στο εκλογι­κό αποτέλεσμα στην Ιταλία. Και ακόμα και αν οι Ιταλοί ψηφίσουν υπέρ της σταθερότητας, την προσοχή των επενδυτών θα τραβήξει η επίμονη αντίσταση των Ισπανών για ένα πα­κέτο διάσωσης. Η Ελλάδα μπορεί να περιμένει σημαντικές εισροές χρηματοδότησης τους πρώτους τρεις μήνες της νέας χρονιάς, δεδο­μένων των δεσμεύσεων που έχει αναλάβει η ελληνική κυβέρνηση. Το ρευστό που θα εισρεύσει από τη νέα χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων θα βοηθήσει στο πρόβλημα ρευστότητας, αλλά οι τελευ­ταίες περικοπές σε μισθούς και συντάξεις, σε συνδυασμό με τις αυξημένες τιμές στην ηλεκτροδότηση και τους φόρους, θα συρρικνώ­σουν ακόμα περισσότερο το εισόδημα. Το ίδιο θα ισχύσει και με τις εξαγωγές, ακόμα και για τις επιχειρήσεις που θα πετύχουν χρηματο­δότηση, αφού θα συνεχιστεί η αδυναμία των άλλων ευρωπαϊκών οικονομιών. Οι προβλέ­ψεις ότι η Ελλάδα θα βγει από την ύφεση στο τέταρτο τρίμηνο του 2013 μπορεί να αποδειχθούν υπερβολικά αισιόδοξες.

Η επιτυχημένη πορεία στις περικοπές δα­πανών της Ελλάδας θα συνεχιστεί με κα­λύτερους εποπτικούς μηχανισμούς και την επιτήρηση από την τρόικα. Το δύσκολο θα είναι να εφαρμοστούν οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που επηρεάζουν κεκτημένα συμφέροντα ανθρώπων στον δημόσιο τομέα. Οι φόβοι της κοινωνικής αναταραχής θα συνεχίσουν να υπάρχουν και θα τροφο­δοτούνται από την αύξηση της απόγνωσης, καθώς θα ανεβαίνει το ποσοστό ανεργίας πάνω από το 30% και το ποσοστό της φτώ­χειας θα αγγίξει το 40%. Η ελληνική κυβέρ­νηση συνασπισμού θα βρεθεί υπό πίεση όσο θα αυξάνονται οι κοινωνικές εντάσεις. Η κυβερνητική κατάρρευση, ακολουθούμενη από πρόωρες εκλογές, με τα αντιμνημονιακά κόμματα να κερδίζουν την κοινωνική πλειοψηφία, θα εκτροχιάσει άμεσα το πρό­γραμμα μεταρρυθμίσεων, θα μειώσει την εμπιστοσύνη της Ελλάδας για ανάκαμψη και θα αυξήσει τις πιθανότητες ενός Grexit μέχρι το 2014.

RICHARD WOLFF

(Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο New School University της Νέας Υόρκης και ευρύτερα γνωστός για τις ομιλίες του με θέματα όπως η οικονομική κρίση, η δημοκρατία και η παγκοσμιοποίηση)

Η λιτότητα είναι το σχέδιο που προτιμούν οι κυβερνήσεις για να ελέγξουν τη χειρότερη κρίση του καπιταλισμού από το 1930, και ουσιαστικά επιβάλλει στην κοινή γνώμη το κόστος της αστάθειας του καπιτα­λισμού. Οι κυβερνήσεις μειώνουν τα εισοδή­ματα και τις θέσεις εργασίας στον δημόσιο τομέα, ενώ μειώνουν και τις παροχές (και μερικές φορές αυξάνουν τους φόρους) για τις μάζες, προσπαθώντας να διασώσουν τις μεγάλες τράπεζες, τις μεγάλες εταιρίες και τα χρηματιστήρια. Με την κοινωνικοποίηση του κόστους της κρίσης και της διάσωσης, η λιτό­τητα προστατεύει τις εταιρίες και τους πλού­σιους και μεταθέτει το κόστος των ελλείψεων του καπιταλισμού πάνω μας. Η λιτότητα είναι το πρόγραμμα του Ομπάμα και της Ευρώπης. Οι λεπτομέρειες μόνο ποικίλλουν από χώρα σε χώρα. Η Ελλάδα είναι η ακραία περίπτωση επιβολής της λιτότητας στον λαό, ένα εργα­στήριο πολιτικών, νομικών και ιδεολογικών δοκιμών από τους ηγέτες. Η λαϊκή αντίσταση στην ελληνική λιτότητα έχει εμπνεύσει κι άλ­λους λαούς με αντίστοιχες συνθήκες.

Η άρνηση στα μέχρι πρότινος κυρίαρχα κόμ­ματα και η ανάδειξη των κομμάτων κατά της λιτότητας που κριτικάρουν τον καπιταλισμό ως σύστημα, αναδύονται στην Ελλάδα, την Ευρώπη και τπ Βόρεια Αμερική. Το κλίμα αυτό είναι πιο ανεπτυγμένο στην Ελλάδα και λιγότερο στις ΗΠΑ, αλλά είναι παρόν και στις δύο ηπείρους. Οι κυβερνήσεις εκτίθενται ως μαριονέτες που ελέγχονται από τις με­γάλες επιχειρήσεις και τους πλουσιότερους πολίτες. Τα προγράμματα λιτότητας αποκα­λύπτουν πώς οι μαριονέτες υπηρετούν τους αφέντες τους.

Το πώς θα εξελιχθεί η ελληνική αντίσταση στη λιτότητα θα επηρεάσει σημαντικά τις πολιτικές συγκρούσεις σε όλη την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. Ό,τι έχει απομείνει από τη σοσιαλιστική παράδοση είναι ανα­γκασμένο να αντιμετωπίσει αποφασιστικά τις ιστορικές του συνενοχές με τον καπιταλι­σμό και να επιλέξει μεταξύ του τελικού μαρασμού και της πραγματικής διάσπασης από και ενάντια στον καπιταλισμό. Οι κοινωνικές εξάρσεις με δημοφιλή δραστηριότητα, όπως το Occupy Wall Street, οι Indignados και άλλα, φέρνουν τη μάχη ενάντια στη λιτότητα σε ένα παγκόσμιο κρεσέντο.

Μέσα στο 2013 οι μάχες που θα γίνουν θα καθορίσουν αν το κρεσέντο της κρίσης θα μετατραπεί σε έναν νέο αντικαπιταλισμό, μεταμορφώνοντας την παγκόσμια πολιτική.

STEFAN SCHULMEISTER
(Οικονομολόγος του Ινστιτούτου Οικονομικών Ερευνών της Αυστρίας στη Βιέννη)

Ενώ η οικονομία αναπτύσσεται σχεδόν παντού παγκοσμίως, στην Ευρώπη θα συρρικνωθεί για δεύτερη χρονιά. Δύο είναι κυρίως οι λόγοι: Πρώτον, οι «οικονομικοί αλχημιστές» δεν έχουν αποτραπεί από το να σπεκουλά­ρουν εναντίον των κρατών, αρχίζοντας από την Ελλάδα το φθινόπωρο του 2009, και αργότερα με Ιρλανδία, Πορτογαλία, Ισπανία και Ιταλία, με τα επιτόκια να ανεβαίνουν σε μη βιώσιμο επίπεδο. Δεύτερον, σε αντίδραση σε αυτό (όπως και στη σχετιζόμενη αύξηση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων), οι ελίτ της ΕΕ προώθησαν μια πολιτική λιτότητας, οδηγώντας τις χώρες αυτές σε μια βαθιά κρίση.

Και οι δύο εξελίξεις αποτελούν απόρροια του «συστήματος πλοήγησης» που χρησιμο­ποιούν οι ευρωπαϊκές ελίτ, της νεοφιλε­λεύθερης ιδεολογίας: Οι ελεύθερες αγορές (ανεξαρτήτως αν μιλάμε για αγαθά, εργασία ή οικονομικές αγορές) κυβερνούν την οικονομία με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, ενώ οι κυβερνήσεις προκαλούν μόνο ζημιά. Οι ρίζες αυτής της θρησκευτικοποίησης της αγο­ράς βρίσκονται σε αυτό που είναι κοινό στην ευρωπαϊκή κοινότητα: Τις κοινές αγορές. Οι αρχές των αγορών ως θεμέλιο της ευρωπαϊ­κής ταυτότητας δεν ήταν μεγάλο πρόβλημα τα πρώτα 15 χρόνια της ύπαρξής της (όταν εξακολουθούσαν να ρυθμίζονται). Ωστόσο, σήμερα τίθεται σε κίνδυνο το ευρωπαϊκό εγ­χείρημα στην εποχή του καπιταλισμού και του νεοφιλελευθερισμού. Αυτή η ιδεολογία κυβερνά τις ευρωπαϊκές ελίτ για σχεδόν 30 χρόνια. Η απελευθέρωση των χρηματοπιστω­τικών αγορών και η σχετιζόμενη δημιουργία παραγώγων διευκολύνουν την κερδοσκοπία, η οποία αποσταθεροποιεί τις συναλλαγματι­κές ισοτιμίες, τις τιμές των βασικών προϊό­ντων, τα επιτόκια και τις τιμές των μετοχών. Αυτές οι συνθήκες εμποδίζουν την επιχειρη­ματική δραστηριότητα και ευνοούν τους κερδοσκόπους. Ο πυρήνας του καπιταλισμού -η επίτευξη του κέρδους- μετατοπίζεται από τις επιχειρηματικές δραστηριότητες στην πραγ­ματική οικονομία στις «οικονομικές αλχημείες». Η οικονομική ανάπτυξη μειώνεται από το 1970, προκαλώντας ανεργία και αύξη­ση των δημόσιων ελλειμμάτων.

Το 1992 οι ευρωπαϊκές ελίτ χρησιμοποίησαν τα κριτήρια του Μάαστριχτ ως συνταγή για θεραπεία στο σύμπτωμα και όχι στη συστη­ματική νόσο. Τη δεκαετία του ’90 η πολιτική της αποταμίευσης βαθαίνει κι άλλο την πραγ­ματική οικονομία, δίνοντας ώθηση στην «οικονομική αλχημεία». Η κατάρρευση της λεγά­μενης «φούσκας του ίντερνετ», το 2000, δεν ελήφθη ως ένδειξη που προειδοποιούσε για την αυτοκαταστροφή του οικονομικού καπι­ταλισμού. Στον αντίποδα, οι μετοχές με αυξη­μένη ζήτηση, οι τιμές των βασικών εμπορευ­μάτων και των τιμών της ακίνητης περιουσίας (και τα συναφή χρηματοοικονομικά μέσα) οδήγησαν σε μια ευφορία που κατέρρευσε με τις τρεις ταυτόχρονες αγορές με μειωμένη ζή­τηση - η υποτίμηση του μετοχικού πλούτου, της αξίας της ακίνητης περιουσίας και των βασικών εμπορευμάτων ήταν η συστημική αιτία της μεγάλης κρίσης.

Μετά τη φάση του σοκ (από τον Σεπτέμβρη του 2008 έως τον Μάρτη του 2009), οι ελίτ κατέδειξαν το προφανές, ότι οι ελεύθερες αγορές παράγουν συστηματικά λανθασμένες τιμές: Η εναλλαγή των μετοχών με αυξημένη ζήτηση και των μετοχών με μειωμένη ζήτηση και, ως εκ τούτου, οι διπολικές διακυμάνσεις των μετοχών, των ομολόγων, εμπορευμάτων και των αγορών συναλλάγματος είναι η ουσία τους. Όμως, η ασυμφωνία εκ μέρους των ελίτ ήταν πάρα πολύ μεγάλη για να αντιμετωπι­στεί η πραγματικότητα, που είναι η απαλλαγή από τον νεοφιλελευθερισμό συνολικά! Η άρ­νηση οδηγεί στην αποκατάσταση του παλιού παιχνιδιού: «Αφήστε τα χρήματά σας να δου­λέψουν». Το Χρηματιστήριο άνθισε και πάλι, όπως και η τιμή του πετρελαίου, και δημιουργήθηκε ένα νέο παιχνίδι, η κερδοσκοπία στα κυρίαρχα κράτη. Αυτό το παιχνίδι συντέλεσε στη δημιουργία των «κεφαλαίων διάσωσης», τα οποία επέβαλαν μια αυστηρή πολιτική λι­τότητας για την καταπολέμηση του δημόσιου χρέους που προκάλεσε έκρηξη της ανεργίας και που επηρέασε την πραγματική οικονομία, η οποία προκάλεσε τη μείωση των φορολογι­κών εσόδων και εκτόξευσε το δημόσιο χρέος, επιβάλλοντας μεγαλύτερη λιτότητα. Έμαθαν οι ελίτ από την εμπειρία στη Νότια Ευρώπη;

Όχι. Αντιθέτως, υιοθέτησαν τις ίδιες αρχές λιτότητας σε ένα νέο νομικό πλαίσιο: Τη «δη­μοσιονομική προσαρμογή».

Αυτή τη στιγμή η ΕΕ στο σύνολό της παρα­σύρεται στην ύφεση. Την ίδια στιγμή, 21 κράτη-μέλη πραγματοποιούν μια αλλαγή για να μειώσουν το έλλειμμα που υπερβαίνει το όριο του 0,5% του ΑΕΠ, όπως καθορίστηκε από τη «δημοσιονομική προσαρμογή» (μόνο η Γερμανία, η Ελλάδα και η Σουηδία θα πετύχουν πλεόνασμα, σύμφωνα με την Ευρω­παϊκή Επιτροπή). Εάν τα κράτη-μέλη υιοθετήσουν πρόσθετα μέτρα λιτότητας εν μέσω ύφεσης, η ΕΕ συνολικά θα καταπέσει σιγά-σιγά σε κατάθλιψη. Παρ' όλα αυτά, όταν η κρί­ση χτυπά όχι μόνο τους «κακούς» Έλληνες, τους Πορτογάλους, και τους Ισπανούς, αλλά και τις «καλές» χώρες κοντά στις Άλπεις, τα πράγματα αλλάζουν. Ίσως τότε οι ελίτ να αρ­χίσουν να αναρωτιούνται για τις συνέπειες της διακυβέρνησης με το νεοφιλελεύθερο πνεύμα της λιτότητας και της ελευθερίας των «οικονομικών αλχημιστών», ακόμα και για τη θεολατρική στάση απέναντι στις αγο­ρές που έχουν υιοθετήσει.

Είμαστε στα μέσα μιας μεταβατικής περι­όδου, που οι παλιές συνταγές δεν λειτουρ­γούν, δίχως να έχει σχεδιαστεί ο νέος χάρτης (η επιστροφή σε μια κεϋνσιανή πολιτική δεν θα λειτουργήσει). Επειδή οποιαδήποτε κρίση κάποτε τελειώνει, εύχομαι στους Έλληνες κουράγιο και δύναμη για να αναπτυχθούν, πιστεύοντας η μεγάλη πλειοψηφία να αντισταθεί στα σλόγκαν των λαϊκιστών που προ­σπαθούν να εκμεταλλευτούν τους ταλαιπωρημένους οδηγώντας στον εθνικισμό.

JOHAN VAN OVERTVELDT

(Κάτοχος διδακτορικού διπλώματος στα οικονομικά και αρχισυντάκτης του εβδομαδιαίου περιοδικού TRENDS. Είναι επίσης ο συγγραφέας του βιβλίου ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩ)

Την ώρα που το 2012 έφτασε στο τέλος του, οι σκέψεις για το τι μπορεί να φέρει το 2013 έρχονται στο μυαλό μας. Όσον αφορά την Ελλάδα και την ευρωζώνη γενικά, τα πράγ­ματα είναι ανησυχητικά και είναι δύσκολο να βρούμε πραγματικά ενθαρρυντικά νέα. Για την Ελλάδα, το 2013 θα είναι το έκτο συνεχόμενο έτος ύφεσης με αύξηση της ανεργίας στο 30% του πληθυσμού, ακόμη και πάνω από 60% για τους νεότερους ανθρώπους. Από κοινωνική και δημοκρατική σκοπιά, αυτό το επίπεδο ανεργίας είναι εντελώς απαράδεκτα. Δεδομένης της πολύ αδύναμης προοπτικής συνολικά για την ευρωπαϊκή οικονομία, είναι δύσκολο να δούμε από πού μπορεί η Ελλάδα να βρει τις πηγές της οικονομικής ανάπτυξης και αύξησης της απασχόλησης. Εσωτερικά δεν υπάρχει καμία άλλη εναλλακτική λύση, εκτός από τη μείωση των κρατικών δαπανών και την αύξηση των φόρων. Διαφορετικά, το δημόσιο χρέος θα φτάσει πάνω από το 200% του ΑΕΠ, μετατρέποντας τη χώρα σταδιακά σε παρία των διεθνών χρηματοπιστωτικών αγορών. Εφόσον η υποτίμηση του νομίσματος είναι αδύνατη, η εξωτερική ζήτηση των προϊόντων -στην καλύτερη περίπτωση- αντισταθμίζει οριακά την πίεση που ασκείται στο εσωτερικό της οικονομίας. Η κατάσταση θα πάει από το κακό στο χειρότερο. Οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις για την ενίσχυση της οικονομικής ανάπτυξης που προέρχεται από τον ιδιωτικό τομέα κινούνται σε πολύ αργούς ρυθμούς. Η αντίσταση των συντεχνιών, όπως τα συνδι­κάτα και οι οργανώσεις των επιχειρήσεων, είναι πολύ ισχυρή, παρά τη διεθνή πίεση για τις απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις. Όσο η Ευρώπη συνεχίζει να συνεισφέρει οικονο­μικά στην Ελλάδα, η κυβέρνηση στην Αθήνα δεν θα νιώθει πραγματικά την πίεση ώστε να τις προωθήσει. Με την υφιστάμενη κατάσταση, ένα Grexit παραμένει αναπόφευ­κτο. Όσο μεγαλύτερη είναι η αναμονή, τόσο επιδεινώνεται η κατάσταση.

Συνολικά για την ευρωζώνη, τα δύο σημαντι­κά εμπόδια που υπάρχουν στην πορεία προς μια βιώσιμη και αποτελεσματική πορεία της νομισματικής ένωσης ήταν γνωστά από όταν ξεκίνησε το πείραμα με το ευρώ, το 1999. Και υπάρχουν μέχρι και σήμερα. Υπάρχει, αφενός, το εμπόδιο της ανεπαρκούς πολιτι­κά ένωσης και, αφετέρου, το εμπόδιο των μη ευέλικτων αγορών εργασίας. Μπορεί τα δύο αυτά εμπόδια να τραβούν την προσοχή των ιθυνόντων, αλλά η ευρωπαϊκή ελίτ κάνει ελά­χιστες ενέργειες για να επιτύχει μια πραγ­ματική πολιτική ένωση και μια μεγαλύτερη ευελιξία των αγορών εργασίας.

Δεδομένης της αδυναμίας να επιτευχθεί πλήρως μια πολιτική ένωση μεταξύ των χωρών-μελών της ευρωζώνης, οι ευρωπαίοι ηγέτες προσπαθούν να επιτύχουν δευτερεύουσες λύσεις, κάνοντας συμφωνίες σε πολύ συγκεκριμένους τομείς πολιτικής που είναι σημαντικές μόνο για την εύρυθμη λειτουρ­γία της νομισματικής ένωσης. Η δημοσιονο­μική ευστάθεια σε θέματα προϋπολογισμών και η τραπεζική ένωση είναι οι πιο σημα­ντικές πρωτοβουλίες που έχουν αναληφθεί μέχρι τώρα, αλλά αποτελούν τη δεύτερη καλύτερη αντιμετώπιση των προβλημάτων και απέχουν ακόμα πολύ από το να έχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Πρέπει να γίνει πολ­λή δουλειά ακόμα και οι πολιτικές δυσκολίες είναι τεράστιες. Όσο χάνουμε χρόνο με περαιτέρω συζητήσεις και πολιτική φαγωμάρα, μειώνεται η αξιοπιστία των πολιτικών ηγε­τών και πιο δύσκολα πείθονται οι χρηματο­πιστωτικές αγορές.

Πρέπει να αλλάξουν πολλά στην Ελλάδα ώστε να ξεφύγει από αυτή την καταθλιπτική κατά­σταση στην οποία βρίσκεται. Πρέπει να γίνει πάρα πολλή δουλειά για να στερεώσουμε με σωστά θεμέλια το οικοδόμημα της ευρωζώ­νης. Μην περιμένετε αυτά να συμβούν σε σημαντικό βαθμό μέσα στο 2013.

ΗΑΤΟΟΝ CHANG

(Ο Ha Joon Chang-είναι ένας από τους κορυ­φαίους οικονομολόγους που ειδικεύονται στα οικονομικά της ανάπτυξης)

Το 2013 θα μπορούσε κάλλιστα να είναι το καθοριστικό έτος για την πορεία της ευρωζώνης - αλλά και για τον υπόλοιπο κόσμο. Με τον κοινωνικό ιστό της χώρας να δοκιμάζει τα όρια του μετά από τρία χρόνια αρνητικής ανάπτυξης, υψηλής ανεργίας, μαζικές περικοπές μισθών και τερά­στιες περικοπές στις κοινωνικές δαπάνες, δεν είναι βέβαιο αν η σημερινή ελληνική κυβέρ­νηση μπορεί να επιβιώσει πολιτικά για ακόμα ένα γύρο λιτότητας. Τα πράγματα για την Ελλάδα δεν είναι τόσο άσχημα όσο είναι για την Ισπανία και την Πορτογαλία, αλλά πηγαίνουν προς τα εκεί, καθώς ακόμα και οι Ιρλανδοί -που πάντα βρίσκουν μία πατέντα για να γλι­τώσουν- έχουν αρχίσει να δείχνουν την οργή τους ενάντια στο πρόγραμμα λιτότητας.

Αν η σημερινή ελληνική κυβέρνηση δεν επι­βιώσει από τον προσεχή γύρο λιτότητας, η Ελλάδα πρέπει να έχει σε ετοιμότητα μια νέα κυβέρνηση, η οποία θα είναι σε θέση να επαναδιαπραγματευθεί τους όρους της ρύθμισης που επιβάλλει η τρόικα. Αυτό θα είναι ένα παιχνίδι με ένα πολύ υψηλό στοίχημα, αλλά αυτό που οι Έλληνες (οι οποίοι θα πρέπει τελι­κά να αποφασίσουν ποια θα είναι η εκλεγμένη κυβέρνησή τους) θα πρέπει να θυμούνται, εί­ναι πως το μόνο διαπραγματευτικό χαρτί της χώρας τους είναι η προθυμία τους για έξοδο από το ευρώ. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η έξοδος θα είναι εξαιρετικά επιζήμια για την ευρωζώνη και την Ευρωπαϊκή Ένωση στο σύνολό της και όχι μόνο για την Ελλάδα. Μόνο με τη χρήση αυτού του χαρτιού στις διαπραγ­ματεύσεις της η Ελλάδα θα είναι σε θέση να έχει ένα οικονομικά και πολιτικά βιώσιμο πρόγραμμα προσαρμογής. Αυτό σημαίνει ότι, παραδόξως, η πιθανότητα της Ελλάδας να μεί­νει στην ευρωζώνη θα είναι υψηλότερη όταν η χώρα θα είναι έτοιμη να την εγκαταλείψει. Φυσικά, οι χώρες που είναι στον πυρήνα της ευρωζώνης, με επικεφαλής τη Γερμανία, θα καταβάλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για να διατηρηθεί το ισχύον καθεστώς. Όπως κάνει παραχωρήσεις προς την Ελλάδα, θα κάνει πα­ραχωρήσεις και στην Ισπανία και σε άλλες χώ­ρες της περιφέρειας, αλλά πρέπει να ειπωθεί και ως εκ τούτου να καταστεί κατανοητό πως η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μια πραγματική ένωση μεταξύ ίσων, ότι η πραγματοποίηση των εν λόγω παραχωρήσεων είναι ο μόνος τρόπος για να διατηρηθεί η ευρωζώνη σε μακροπρόθεσμη βάση.