Ρατσισμός του χρόνου (του Θ.Αντωνόπουλου)

Ο χρόνος σήμερα, με τους ρυθμούς που επικρατούν στη ζωή μας, αποτελεί για τους περισσότερους ανθρώπους ένα πρόβλημα. Πέρα από πολιτικούς και οικονομικούς προβληματισμούς, αυτό το blog ψάχνει και σε άλλα πεδία. Ένα από αυτά είναι και η διαχείριση του χρόνου. Το κείμενο που αναδημοσιεύω σήμερα δε δίνει κάποια λύση, το χρησιμοποιώ περισσότερο ως εισαγωγή σε πιο εξειδικευμένα θέματα σχετικά με το χρόνο, με τα οποία θα ασχοληθούμε στο μέλλον.

ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ: Η ΑΛΑΖΟΝΙΑ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΑ

(Μια Λογοτεχνική παρέμβαση του Θ. Αντωνόπουλου)

«Βιάζομαι! Δεν έχω καθόλου καιρό! Πες μου τι θες στα γρήγορα. Αλλά, θεέ μου, τι παλιομοδίτικα ρούχα είναι αυτά που φοράς σήμερα;» Μια τυχαία, καθημερινή στιχομυθία κάπου στην πόλη. Αθώα και ανώδυνη, όμως πολύ ενδεικτική για τη σχέση του σύγχρονου ανθρώπου με το χρόνο, τόσο τον παρόντα όσο και τον περασμένο... ο πρώτος, δεν του φτάνει ποτέ για τίποτα και τον δεύτερο, τον ξορκίζει με βάση έναν ιδιό­μορφο ρατσισμό.... το ρατσισμό του χρόνου!

“ΕΙΙΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ!”. Πόσες φορές, αλήθεια, έχεις ακούσει ή δει τυπωμένη αυτή την απεγνω­σμένη προειδοποίηση του μοντέρνου ανθρώπου, κάθε φορά που διαισθάνεται ότι απειλείται η ορθολογική τάξη πραγμάτων που τάχα έχει φτιάξει γύρω του; Σήμερα, την εποχή του “politically correct” λόγου, είναι πραγματικά δύσκολο να βρίσκει κανείς αποδιοπομπαίους τράγους για τα κακά του κόσμου τούτου. Άρα, μετά απ’ τους μαύρους, τους γύφτους, τους Εβραίους, τους ομοφυλόφιλους, τώρα τα στραβά κι ανάποδα φορτώνονται σε άτομα για τα οποία κανείς δεν ενδιαφέρεται: τους ανθρώπους του παρελθόντος!

Πρόκειται για μια “ειδική” μορφή ρατσισμού; το ρατσισμό του χρόνου. Οι τιμημένοι σε όλες τις προηγούμενες κοινωνίες πρόγονοι, θεωρούνται ξεπερασμένοι. “Κανείς δεν τους “θυμάται”, και τίποτε δεν είχαν πέρα από το να μας διδάξουν τη γαλήνη, όπως οι Αργοναύτες του Σεφέρη. Γεγονός είναι, ότι το φαινόμενο αυτό παρατηρείται μόνο στις μοντέρνες Δυτικές κοινωνίες και σε κανέναν άλλο πολιτισμό ή χρονική περίοδο στην παγκόσμια ιστορία. Ο “ρατσισμός του χρόνου” είναι ένα φαινόμενο των καιρών και μπορεί να μας μάθει πολλά πράγματα, όχι τόσο για τους προγόνους μας όσο για μας τους ίδιους.

Από τους πιο hardcore αμφισβητίες ως τους πιο βαθυστόχαστους διανοούμενους, κανείς δεν επιμένει στο ευνόητο ερώτημα: γιατί υποτιμούνται έτσι σήμερα οι περασμένες γενιές; Η δύσκολη απάντηση έχει κάτι να κάνει με την ίδια την αντίληψή μας για το χρόνο, μια αντίληψη πού εμπεριέχει ενδιαφέρουσες ενδείξεις για το πώς βλέπουμε τον κόσμο γενικότερα.

Οι αρχαίοι Έλληνες γενικά δεν είχαν διόλου την αντίληψη της χρονικής προόδου που υπάρχει σήμερα. Ο χρόνος γι’ αυτούς ήταν κυκλικό φαινόμενο που, ενώ έφερνε τη φθορά, ήταν εντελώς άσχετο με τον ιδανικό κόσμο των ιδεών. Οι λέξεις καιρός, ώρα και χρόνος δεν είχαν τις έννοιες που έχουν σήμερα. Π.χ., η λέξη καιρός είχε την έννοια της κατάλληλης ώρας (“καιρός ήταν”, λέμε ακόμα και σήμερα), και γι’ αυτό έχει την ίδια ρίζα με το κείρω, δηλαδή ξυρίζω, μιαν αναφορά στην τελετή της κουρας όπου μυούνταν οι έφηβοι.

“ Τοῖς πᾶσι χρόνος καὶ καιρὸς τῷ παντὶ πράγματι ὑπὸ τὸν οὐρανόν ” (μετ. Π.Σ.: Για όλους υπάρχει ο κατάλληλος χρόνος και καιρός, ώστε να πραγματοποιηθεί κάθε έργον κάτω από τον ουρανό). Έτσι ξεκινάει το “Τραγούδι των και­ρών” στον Εκκλησιαστή. Οι Εβραίοι αντιλαμβάνονταν το χρόνο σχετικά με το γνωστό και το άγνωστο σε α­ναλογία με το χώρο. Το παρελθόν, όντας γνωστό, ήταν «μπροστά» (δηλ. ορατό), ενώ το μέλλον, που παραμένει άγνωστο, ήταν «πίσω» (δηλ. αόρατο). Οι Εβραίοι όμως και μετά ο Χριστιανισμός, ανέπτυξαν την ιδέα της ιστορίας, νοώντας «αρχή» τη Γένεση και τέλος τη Δευτέρα Παρουσία.

Οι σύγχρονες αντιλήψεις για το χρόνο και την ιστορία προέρχονται από τη Δυτική σχολαστική παράδοση, πρώτα της Θεολογίας και μετά της εμπειρικής επιστήμης. Χρόνος σήμερα ίσον πρόοδος. Ο άνθρωπος βλέπει “μπροστά”, στο “καλύτερο”, και όχι “πίσω”, στο “χειρότερο”. Λέξεις όπως η αλλαγή, η πρωτοπορία, η καινοτομία, ακόμα και το μέλλον έχουν σήμερα μια πολύ θετική έννοια. Δεν ενδιαφέρει πόσο παράξενη, εξωφρενική ή ακόμα και γελοία μπορεί να είναι η κάθε “τελευταία μόδα” στο ντύσιμο, τη μουσική, την τέχνη, την κα­θημερινή ζωή ή τη φιλοσοφία. Αφού είναι η τελευταία, θεωρείται ότι πρέπει να είναι «χάι» και οπωσδήποτε ενδιαφέρουσα! Άρα, όταν κλείνει το παλιό μας “Καφενείον” ή σουβλατζίδικο για να αντικατασταθεί με ένα φαστφουντάδικο, θεωρούμε απλώς ότι έτσι έχουν τα πράγματα. Κανένας δεν τολμά να ρωτήσει το γιατί, μην και φανεί οπισθοδρομικός. Έτσι κι αλλιώς, Ούτε η τρομοκρατική οργάνωση Suvlaki Liberation Front δεν θα μπορούσε να σταματήσει το πεπρωμένο!

Έτσι, με την ταχύτητα που αλλάζουν σήμερα τα πράγματα, κάθε χρόνος - για την ακρίβεια, κάθε λίγοι μήνες ή και εβδομάδες ακόμα - γίνεται μια ολόκληρη εποχή. Με τα μουσικά “χιτ” της, τα σύμβολά της, το στιλ, τις ατά­κες της, τα “must”, τα “in” και τα “out”, τα οποία σε σύντομο διάστημα καταλήγουν στον σκουπιδοφάγο, μια και η μόδα άλλαξε πάλι. Easy come, easy go.

Ο χρόνος πια υπολογίζεται με μέτρο το κέρδος. Ο χρόνος είναι χρήμα… Ο χρόνος έχει κατακερματιστεί και κυνηγάει αμείλικτα τον άνθρωπο των μοντέρνων καιρών, “Το τωρινό αδιέξοδο είναι ο όλο και λιγότερος χρόνος για όλο και περισσότερους ανθρώπους. Τελικά, καθό­λου ποιοτική εμπειρία, μονάχα τυχαίος χρόνος υπολογισμένος πάνω σε μια καθαρά ποσοτική βάση. Στο τέ­λος, ο χρόνος θα σωθεί”, γράφει ο Ουίλιαμ Μπάροουζ στην εισαγωγή του “Α Πουκ”.... Η βάση, όμως, αυτής της μοντέρνας νοοτροπίας είναι - τι ειρωνεία - πανάρχαια: είναι η ματαιότητα μπροστά στον φόβο του θανά­του, ενός φόβου ανομολόγητου, που κάνει τον σύγχρονο άνθρωπο να κυνηγάει σχεδόν απελπισμένα την αυτοεπιβεβαίωσή του μέσα από υλικά αγαθά και επιδιώξεις.

Σύγχρονοι Δυτικοί διανοούμενοι, όπως ο Francis Fukuyama, προωθούν θεωρίες για το “τέλος της ιστορίας και τον τελευταίο άνθρωπο”, υποστηρίζοντας ότι, εξαιτίας της επικράτησης του φιλελευθερισμού και της μη­χανής της παγκόσμιας “ελεύθερης” αγοράς, ο κόσμος πλησιάζει στο τελευταίο του πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό στάδιο. Από ’δω και μπρος, δηλαδή, υπάρχει ανάγκη μόνο για τεχνογνωσία και όχι για αμφισβήτηση και προβληματισμό, μια και ο άνθρωπος θα φροντίζει πια μόνο για τις ανάγκες που προκύπτουν από τους όλο και πιο έντονους ρυθμούς της παραγωγής και της κατανάλωσης.

Το θέμα του χρόνου είναι σίγουρα τεράστιο και ανεξάντλητο. Η σύγχρονη επιστήμη πιστεύει ότι το μυστήριο του νου θα ξεδιαλυθεί μόνο όταν κατανοήσουμε το μυστικό του χρόνου. Συγγραφείς επιστημονικής φαντα­σίας βλέπουν τα κοινωνικά κινήματα του μέλλοντος να έχουν κεντρικό αίτημα την κατάργηση της τυραννίας του χρόνου.

Ένα όμως είναι βέβαιο: ότι η σημερινή πεποίθηση για το χρόνο, που ξεκινάει από το Α, πάει στο Β κι ύστερα στο Γ, όπως και η παράλληλη αντίληψη της διαρκούς προόδου προς το καλύτερο, δεν είναι απαραίτητα η ορθή, ούτε η μό­νη. Χρειάζεται να καλλιεργήσουμε και μια διαχρονική, ολιστική και ενδοσκοπική αντίληψη για τον εαυτό μας και τη θέση μας στον κόσμο αυτό, ώστε ανα­ζητώντας το χαμένο χρόνο, να μη χάσουμε εκείνο που όλοι οι πολιτισμοί του παρελθόντος πίστευαν ότι βρίσκεται πραγματικά πέρα από το χρόνο και συ­ντηρεί το γένος των ανθρώπων: την ψυχή - με όποιους συνειρμούς η έννοια αυ­τή ανακαλεί.