Λάθος "συνταγή" οικονομίας και πολιτισμού (του Νίκου Κοτζιά)

Πριν 5-6 μέρες, σε ένα twit μου, αναφέρθηκα στην αδυναμία επίτευξης ανταγωνιστικότητας, όταν ο εργαζόμενος δεν βρίσκει ενδιαφέρον στην εργασία του, μετά από τις μειώσεις μισθών που έγιναν, αλλά και άλλων παραγόντων, που λόγω περιορισμένων χαρακτήρων σε ένα twit, δεν μπορούσα να αναπτύξω.
Με ευχάριστη έκπληξη διάβασα το κείμενο του Νίκου Κοτζιά, που αναδημοσιεύω, και που αναφέρεται σε όλους εκείνους τους παράγοντες που είχα στο μυαλό μου, εκείνη τη στιγμή που έγραφα το εν λόγω twit. Δεν ήταν δυνατόν λοιπόν, να παραλείψω να το συμπεριλάβω στη συλλογή ενδιαφερόντων κειμένων αυτού του blog.

Λάθος "συνταγή" οικονομίας και πολιτισμού

Ο «νομπελίστας των φτωχών», Αμάρτυα Σεν, συνέδεσε την οικονομική σκέψη με σειρά κοινωνικών - πο­λιτικών θεματικών, ό­πως εκείνες της ηθι­κής, της ισότητας, του κοινωνικού κράτους και της Δημοκρατίας. Ανατρέποντας τις ανοησίες του νεοφιλε­λευθερισμού, αποκατέστησε τη σχέση της τρέχουσας οικονομικής πολιτικής και των νέων προβλημάτων που αντιμετωπίζει με τις καλύτερες παραδόσεις της πολιτικής οικονομίας. Απέδειξε ότι η οικονομική ανά­πτυξη προέρχεται και αφορά πριν απ' όλα στους ανθρώπους, στο πλαίσιο μέσα στο οποίο δρουν και παράγουν οι εργαζόμενοι άνθρωποι. Ο Αμάρτυα Σεν απέδειξε ότι όσο περισσότερη Δημοκρατία και κοινωνικό κράτος υπάρχει, τόσο υψηλότερη είναι και η παραγωγικότητα. Η θέση του επιβεβαι­ώνεται από εκατοντάδες ιστορικά παρα­δείγματα, όπως εκείνο των σκανδιναβικών κρατών. Τα τελευταία διακρίνονται συγκρι­τικά από άλλα δυτικά κράτη από τις υψηλές κοινωνικές δαπάνες, το μεγάλο κράτος, τα κοινωνικά δικαιώματα, την υψηλή, εντέλει, παραγωγικότητα.

Το συμπέρασμα από τη συγκριτική μελέ­τη της οικονομικής ιστορίας είναι ότι, όταν αυξάνονται τα δικαιώματα των εργαζομέ­νων, ενισχύεται και η παραγωγικότητα μιας κοινωνίας και το αντίστροφο. Διαφορετικά θα είχε παραμείνει η ανθρωπότητα στο δουλοκτητικό σύστημα, στη φεουδαρ­χία και στον ασιατικό τρόπο παραγωγής. Αντίθετα, προκειμένου να αξιοποιηθούν οι κάθε φορά νέες τεχνολογίες απαιτήθηκε οι άνθρωποι της εποχής τους να έχουν περισσότερα δικαιώματα από εκείνα που υπήρχαν στην προηγούμενη. Μεγαλύτερη ισότητα και εισοδήματα. Έτσι φτάσαμε στη μαζική παραγωγή καταναλωτικών αγαθών με το φορντισμό, την παραγωγή αλυσίδας και τον τεϊλορισμό, την οργανωμένη, δηλα­δή, μέσα στο χρόνο εργασία.

Στην Ελλάδα της κρίσης, με το σύστημα παρακμής σε πορεία αυταρχισμού, περιορί­ζονται ολοένα και περισσότερο τα δικαιώ­ματα των εργαζομένων, ενώ ξηλώνεται το κοινωνικό κράτος. Η θέση της εργασίας επιστρέφει δύο αιώνες πίσω εξαιτίας της πολιτικής εκείνων που παριστάνουν τους εκσυγχρονιστές - ίσως του Μεσαίωνα; Οι εργαζόμενοι καλούνται να δουλέψουν σε συνθήκες επιστράτευσης φόβου και απα­ξίωσης. Στόχος των κυβερνώντων είναι να σπάσουν το ηθικό τους. Να τους απαξιώ­σουν. Να μην έχουν καμιά διάθεση να αντισταθούν. Τμήματα, μάλιστα των κυβερνώ­ντων πανηγυρίζουν για τις «επιτυχίες τους».

Προκύπτει το πολύ απλό ερώτημα: Μπορεί στην εποχή της πληροφορικής, των κοι­νωνικών δικτύων, της νανοτεχνολογίας και βιογενετικής να αποτελεί αυτή η κατάστα­ση, ο αυταρχισμός και οι άσχημες συνθήκες εργασίας και διαβίωσης θεμέλιο για ανά­πτυξη της παραγωγικότητας των εργαζομέ­νων; Μπορεί ο επιστρατευμένος σύγχρονος σκλάβος να κάνει την εργασία του καλύτε­ρα από πριν; Χωρίς κίνητρα, με πλείστα όσα αντικίνητρα; Δεν έχουν καταλάβει κάποιοι ότι όσο περισσότερα δεσμά έχει η εργα­σία, τόσο λιγότερο παραγωγική είναι; Όσο λιγότερο αποτελεσματική είναι η οργάνωση της εργασίας, ανάλογα μικρό­τερο είναι το έργο που μπορεί να γίνει;

Με τα μέτρα που λαμβάνονται και επιβάλ­λονται δεν διευρύνεται μόνο η σχετική φτώ­χεια των εργαζομένων και των ανέργων, αλλά υποχωρεί και η θέση τους τόσο σε σύγκριση με το διεθνές γίγνεσθαι όσο και απέναντι στα δικαιώματα και στον πλούτο της Ολιγαρχίας. Τείνουν να εξαφανιστούν τα κίνητρα για δημιουργική εργασία. Δεν είναι οι Έλληνες απλά φτωχοί, όπως άλλοι λαοί. Αλλά είναι φτωχότεροι από χθες. Ενώ άλλοι λαοί, επίσης φτωχοί, όπως οι Κινέζοι και οι Βιετναμέζοι, ζουν σήμερα καλύτερα από χθες. Οι Έλληνες εργαζόμενοι, δηλα­δή, βλέπουν να χειροτερεύει η κατάστασή τους τόσο έναντι τρίτων όσο και έναντι του δικού τους χθες. Βιώνουν μια σχετική και απόλυτη πτώχευση και εξαθλίωση.

Σε αυτές τις συνθήκες, μέτρα όπως η επι­στράτευση, το χτύπημα των δικαιωμάτων είναι μέτρα που αντιστοιχούν στην παρα­γωγή έναν και δύο αιώνες πίσω. Είναι μέτρα υπόσκαψης της ίδιας της ανάκαμψης της οικονομίας. Μέτρα που αποδιοργανώνουν και απαξιώνουν την κύρια παραγωγική δύ­ναμη: τον εργαζόμενο άνθρωπο.

Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε στα ΕΠΙΚΑΙΡΑ της 31/1/2013