Οι Πυθαγόρειοι άσκησαν τεράστια επιρροή
στον Πλάτωνα. Οι σκέψεις του στον Τίμαιο, η πλατωνική παρομοίωση του σώματος με
φυλακή, η θεωρία της ανάμνησης, οι διάφοροι εσχατολογικοί μύθοι του μαθητή του
Σωκράτη προέρχονται από μια πυθαγόρεια ή, για την ακρίβεια, από μια
ορφικοπυθαγόρεια παράδοση.
Ο Πλάτων, όμως, που έλεγε ότι «Αν τυχόν
αφαιρούσαμε τον αριθμό από το ανθρώπινο γένος δεν θά ’χαμε φτάσει ποτέ σε καμιά
σοφία» (Επινομίς, 977β), είδε με διαύγεια πως τα μαθηματικά δεν ήταν παρά «το
προοίμιο του αέρος που οφείλουμε να γνωρίσουμε» Αν παραμείνουμε σε μια
αποκλειστικά ποσοτική σύλληψη του αριθμού, δεν θα διαθέτουμε παρά μια μετρητική
επιστήμη που εξακολουθεί να μας αποκρύβει την αληθή μετρητική, τη γνώση δηλαδή
του δικαίου μέτρου. Η επίγνωση της ποσότητας δεν μας παρέχει την επιστήμη του
μέτρου, ώστε να είμαστε σε θέση να καταδικάζουμε την υπερβολή ως σφάλμα.
Αρκούμενοι απλώς σε μέτρα, δίχως την γνώση του αληθούς μέτρου, αυτού του καλού,
θα βυθιστούμε στο άμετρο.
Θα μπορούσαμε ίσως να πούμε πως ένα από
τα μεγαλύτερα δράματα της εποχής μας έγκειται ακριβώς σε αυτή «την κυριαρχία
της ποσότητας», που δεν αφήνει περιθώρια παρά για μια ελλιπή αντίληψη του
αριθμού. Εύκολα αποφαινόμαστε πως «γνωρίζω σημαίνει μετρώ», αναγορεύουμε
αυτάρεσκα τους εαυτούς μας σε «κυρίους και κατόχους της φύσης», αναπτύσσουμε
διαρκώς μια ολοένα και πιο σημαντική τεχνική ισχύ κι ωστόσο, παρ’ ότι
γνωρίζουμε από τι μας απελευθερώνουν η επιστήμη κι η τεχνική, παραβλέπουμε το
ερώτημα για ποιον σκοπό το κάνουν.
Οι μετρήσεις μάς γίνονται όλο και πιο
άμετρες, βιώνουμε την καθημερινότητα υπό το καθεστώς μιας αύξουσας τεχνολογικής
βίας, που, όσο ήπια κι ανύποπτη δίνει την εντύπωση πως είναι, απέχει πολύ του
να είναι ακίνδυνη Η ανάπηρη αυτή έννοια της ποσότητας, την οποία διαθέτουμε,
βρίσκει κατ’ εξοχήν εφαρμογή σ’ έναν νέο τομέα, τη στατιστική. Αυτή ακριβώς
είναι που μας οδηγεί στη σύγχυση μέσου όρου και κανόνα, αυτού που είναι κι
αυτού που πρέπει να είναι, της ποσότητας και της ποιότητας. Καταλήγει έτσι να
μας είναι προφανές ότι καλό βιβλίο είναι αυτό που πωλείται κατά εκατοντάδες
χιλιάδες αντίτυπα, είτε πάλι ότι εφόσον οι πωλήσεις ενός δίσκου έχουν υπερβεί
το εκατομμύριο, βρισκόμαστε ενώπιον ενός αριστουργήματος. Η λατρεία του ρεκόρ
και της επίδοσης εισβάλλει σε όλους τους τομείς και ξεπροβάλλει με φόντο τον
παραλογισμό του σημερινού ανθρώπου, που βομβαρδίζεται από ολοένα και
περισσότερες εξηγήσεις, δανειζόμενες από την επιστήμη, την ιστορία ή την
πολιτική, αλλά προτιμά να αυτοαναγνωρίζεται στο πρόσωπο ηρώων του παραλόγου,
που αναρριχώνται σε όλο και πιο απόκρημνες πλαγιές και βράχους, δίχως να
γνωρίζουν για ποιο σκοπό γίνεται μια τέτοια κατανάλωση δυνάμεων Η «απομάγευση
των τεχνικών κοινωνιών», για την οποία μας μιλά ο Μαξ Βέμπερ, οφείλεται στο ότι
ο άνθρωπος των υπεραναπτυγμένων χωρών διαθέτει σήμερα πλέον μια απειρία μέσων,
τα οποία όμως είναι ανίκανος να θέσει στην υπηρεσία ενός σκοπού άξιου των
προσπαθειών του και πρόσφορου να τους προσδώσει νόημα.
Ποτέ δεν είναι ακατάλληλη η στιγμή να
θυμηθούμε αυτά που ο Πυθαγόρας συμβούλευε τους μαθητές του ν’ αναρωτιούνται στο
τέλος της ημέρας. «Τι σφάλμα διέπραξα; Τι καλό έκανα; Τι υποχρέωση παρέλειψα;»
Η κυριαρχία της ποσότητας και της
ισχύος δεν θα’πρεπε να μας κάνουν να πιστέψουμε πως έχουμε πια απαλλαγεί του καθήκοντος
να θέτουμε καθημερινά στον εαυτό μας τα τρία αυτά ερωτήματα.
Κείμενο του Jean Brun
