Κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι ο ευρωσκεπτικισμός αυξάνεται, ιδιαίτερα όσο η κρίση που φουντώνει εξαιτίας της πολιτικής λιτότητας που επιβάλλουν οι γερμανοί στα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν επιτρέπει στις εθνικές οικονομίες να ορθοποδήσουν.
Από το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του ολλανδού δημοσιογράφου και συγγραφέα Geert Μak με τίτλο "Τι γίνεται αν η Ευρώπη διαλυθεί;"*, που ασχολείται με το συγκεκριμένο πρόβλημα, διαλέγω ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα.
Η δημόσια υπομονή με το ευρωπαϊκό εγχείρημα κοντεύει να εξαντληθεί. Τώρα η κρίση κινείται αργά από μια οικονομική καταστροφή προς μια πολιτική καταστροφή. Απαιτείται από τους ψηφοφόρους και τους πολίτες της Ευρώπης υπομονή, αφοσίωση και διορατικότητα που σιγά σιγά γίνεται σχεδόν υπεράνθρωπη — κάτι που το κύκλωμα διαβουλεύσεων των Βρυξελλών συνειδητοποιεί μόνο εν μέρει. Το δίκαιο δημιουργεί ηρεμία, λέει ένα ρητό, και δυστυχώς και το αντίθετο είναι αλήθεια· το άδικο δημιουργεί χάος και αποξένωση. Τα αποτελέσματα της σημερινής κρίσης μπορεί μεν να εξηγούνται οικονομικά και οικονομικοτεχνικά, δεν δημιουργούν ωστόσο δίκαιο αλλά άδικο.
Πριν από αρκετά χρόνια, το 2000, ο βρετανός ιστορικός Λάρι Σίντεντοπ προειδοποίησε για τους μεγάλους κινδύνους στην περίπτωση που μια λίγο πολύ ομοσπονδιακή δομή απλωθεί πάνω από την Ευρώπη με υπερβολικά γρήγορο ρυθμό. Τότε θα γεννηθεί ένα επιπόλαιο υπερέθνος - έγραφε στο βιβλίο του Δημοκρατία στην Ευρώπη - το οποίο δεν θα βρει υποστήριξη από τον πληθυσμό, μα που μπορεί ωστόσο να διαταράξει με καταλυτικό τρόπο τον πολύπλοκο ιστό των εθνικών κοινωνιών. Αυτό το υπερέθνος και αυτή η ομοσπονδιακή δομή δεν δημιουργήθηκαν τελικά, αλλά κατ’ έναν άλλο τρόπο η προφητεία του βγήκε ωστόσο αληθινή. Όντως έχει απλωθεί κάτι σαν υπερσύστημα πάνω από την Ευρώπη, ένα σύστημα που σιγά σιγά έχει φτάσει να επεμβαίνει βαθιά στην καθημερινή ζωή του καθενός μας, που εγείρει μάλιστα ερωτήσεις για την ταυτότητά μας ως Ευρωπαίων, και που παρ’ όλα αυτά δεν βρίσκει έρεισμα στους ευρωπαίους πολίτες και, ακόμα χειρότερα, ούτε καν το επιδιώκει.
Γι' αυτό η σημερινή κρίση αποτελεί ένα σημείο ρήξης. Παρά τις αμέτρητες διαφορές, οι οπαδοί όλων των αντιευρωπαϊκών κινημάτων ωθούνται από την ίδια έγνοια, που πολλοί δυσκολεύονται να εκφράσουν, η οποία σκιάζει την Ευρώπη σαν ένα όλο και πιο πυκνό σύννεφο· από τον φόβο ότι εμείς, ως απλοί πολίτες, σταδιακά χάνουμε πλήρως τον έλεγχο του μέλλοντος μας. Και όχι μόνο αυτό. Και η ταυτότητά μας μοιάζει να χάνεται όλο και πιο πολύ μ’ αυτή τη νέα Ευρώπη και την παγκοσμιοποιημένη κοινωνία του 21ου αιώνα.
Το δυνατό «όχι» πολλών ψηφοφόρων κατά της Ευρώπης συνεπώς δεν είναι μόνο μια έκφραση βλακώδους λαϊκισμού, όπως υπαινίσσονται μερικοί. Αυτή η «αρνητική φωνή» αντικατοπτρίζει επίσης, όπως δικαίως έγραψε κάποτε ο σχολιαστής των New York Times Γουίλιαμ Πφαφ, «τη διαίσθηση ότι η πρώτη υποχρέωση οιασδήποτε πολιτικής κοινότητας, εθνικής ή πολυεθνικής, είναι προς τον εαυτό της, τη δική της ασφάλεια, ακεραιότητα και επιτυχή λειτουργία».
Κοντολογίς, η νομιμότητα του ευρωπαϊκού εγχειρήματος πλησιάζει με γοργά βήματα προς το τέλος της, ακριβώς τώρα που τη χρειαζόμαστε τόσο πολύ. Αν υπάρχει ένα ευρωπαϊκό πρόβλημα που είναι ακόμα μεγαλύτερο από το ευρώ, αυτό είναι το ευρωπαϊκό δημοκρατικό έλλειμμα. Βρίσκεται ακριβώς μπροστά στη μύτη μας, μεγαλώνει όλο και πιο πολύ και θα σημάνει το τέλος όλων των ονείρων μας. Στα μάτια του πολίτη, η Ευρώπη δεν είναι πια συνώνυμη με αλληλεγγύη και δικαιοσύνη. Ποιο θα είναι το κοινωνικό και πολιτικό αντίκτυπο όλων αυτών; Κανείς δεν είναι σε θέση να μας πει.
* Εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ, μετάφραση Ινώ Βαν Ντάικ-Μπαλτά
Από το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του ολλανδού δημοσιογράφου και συγγραφέα Geert Μak με τίτλο "Τι γίνεται αν η Ευρώπη διαλυθεί;"*, που ασχολείται με το συγκεκριμένο πρόβλημα, διαλέγω ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα.
Η δημόσια υπομονή με το ευρωπαϊκό εγχείρημα κοντεύει να εξαντληθεί. Τώρα η κρίση κινείται αργά από μια οικονομική καταστροφή προς μια πολιτική καταστροφή. Απαιτείται από τους ψηφοφόρους και τους πολίτες της Ευρώπης υπομονή, αφοσίωση και διορατικότητα που σιγά σιγά γίνεται σχεδόν υπεράνθρωπη — κάτι που το κύκλωμα διαβουλεύσεων των Βρυξελλών συνειδητοποιεί μόνο εν μέρει. Το δίκαιο δημιουργεί ηρεμία, λέει ένα ρητό, και δυστυχώς και το αντίθετο είναι αλήθεια· το άδικο δημιουργεί χάος και αποξένωση. Τα αποτελέσματα της σημερινής κρίσης μπορεί μεν να εξηγούνται οικονομικά και οικονομικοτεχνικά, δεν δημιουργούν ωστόσο δίκαιο αλλά άδικο.
Πριν από αρκετά χρόνια, το 2000, ο βρετανός ιστορικός Λάρι Σίντεντοπ προειδοποίησε για τους μεγάλους κινδύνους στην περίπτωση που μια λίγο πολύ ομοσπονδιακή δομή απλωθεί πάνω από την Ευρώπη με υπερβολικά γρήγορο ρυθμό. Τότε θα γεννηθεί ένα επιπόλαιο υπερέθνος - έγραφε στο βιβλίο του Δημοκρατία στην Ευρώπη - το οποίο δεν θα βρει υποστήριξη από τον πληθυσμό, μα που μπορεί ωστόσο να διαταράξει με καταλυτικό τρόπο τον πολύπλοκο ιστό των εθνικών κοινωνιών. Αυτό το υπερέθνος και αυτή η ομοσπονδιακή δομή δεν δημιουργήθηκαν τελικά, αλλά κατ’ έναν άλλο τρόπο η προφητεία του βγήκε ωστόσο αληθινή. Όντως έχει απλωθεί κάτι σαν υπερσύστημα πάνω από την Ευρώπη, ένα σύστημα που σιγά σιγά έχει φτάσει να επεμβαίνει βαθιά στην καθημερινή ζωή του καθενός μας, που εγείρει μάλιστα ερωτήσεις για την ταυτότητά μας ως Ευρωπαίων, και που παρ’ όλα αυτά δεν βρίσκει έρεισμα στους ευρωπαίους πολίτες και, ακόμα χειρότερα, ούτε καν το επιδιώκει.
Γι' αυτό η σημερινή κρίση αποτελεί ένα σημείο ρήξης. Παρά τις αμέτρητες διαφορές, οι οπαδοί όλων των αντιευρωπαϊκών κινημάτων ωθούνται από την ίδια έγνοια, που πολλοί δυσκολεύονται να εκφράσουν, η οποία σκιάζει την Ευρώπη σαν ένα όλο και πιο πυκνό σύννεφο· από τον φόβο ότι εμείς, ως απλοί πολίτες, σταδιακά χάνουμε πλήρως τον έλεγχο του μέλλοντος μας. Και όχι μόνο αυτό. Και η ταυτότητά μας μοιάζει να χάνεται όλο και πιο πολύ μ’ αυτή τη νέα Ευρώπη και την παγκοσμιοποιημένη κοινωνία του 21ου αιώνα.
Το δυνατό «όχι» πολλών ψηφοφόρων κατά της Ευρώπης συνεπώς δεν είναι μόνο μια έκφραση βλακώδους λαϊκισμού, όπως υπαινίσσονται μερικοί. Αυτή η «αρνητική φωνή» αντικατοπτρίζει επίσης, όπως δικαίως έγραψε κάποτε ο σχολιαστής των New York Times Γουίλιαμ Πφαφ, «τη διαίσθηση ότι η πρώτη υποχρέωση οιασδήποτε πολιτικής κοινότητας, εθνικής ή πολυεθνικής, είναι προς τον εαυτό της, τη δική της ασφάλεια, ακεραιότητα και επιτυχή λειτουργία».
Κοντολογίς, η νομιμότητα του ευρωπαϊκού εγχειρήματος πλησιάζει με γοργά βήματα προς το τέλος της, ακριβώς τώρα που τη χρειαζόμαστε τόσο πολύ. Αν υπάρχει ένα ευρωπαϊκό πρόβλημα που είναι ακόμα μεγαλύτερο από το ευρώ, αυτό είναι το ευρωπαϊκό δημοκρατικό έλλειμμα. Βρίσκεται ακριβώς μπροστά στη μύτη μας, μεγαλώνει όλο και πιο πολύ και θα σημάνει το τέλος όλων των ονείρων μας. Στα μάτια του πολίτη, η Ευρώπη δεν είναι πια συνώνυμη με αλληλεγγύη και δικαιοσύνη. Ποιο θα είναι το κοινωνικό και πολιτικό αντίκτυπο όλων αυτών; Κανείς δεν είναι σε θέση να μας πει.
* Εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ, μετάφραση Ινώ Βαν Ντάικ-Μπαλτά
