Ο Γ.Βαρουφάκης γράφει για την επιστροφή των δομημένων ομολόγων

Είναι φανερό ότι η κρίση που διαλύει την Ευρώπη - και βασικά τους ευρωπαίους πολίτες - δεν φαίνεται ότι θα αντιμετωπιστεί στο εγγύς μέλλον με κύρια αιτία την ανικανότητα αυτών που λαμβάνουν τις αποφάσεις στο Βερολίνο, τις Βρυξέλες, τη Φραγκφούρτη... Το τραγικό είναι ότι λύσεις υπάρχουν (από τις οποίες η κοπή χρήματος είναι η πιο εύκολη, αλλά όχι η μόνη) και προτείνονται συνεχώς από έγκριτους οικονομολόγους, όμως οι γερμανοί επικυρίαρχοι λόγω της γνωστής στενής αντίληψης που τους διακρίνει δεν τις δέχονται, αλλά μένουν προσκολλημένοι στο γράμμα των ευρωπαϊκών συνθηκών (το οποίο γράμμα άλλωστε, ήταν οι πρώτοι που είχαν καταπατήσει, όπως έχω δημοσιεύσει σε προηγούμενα posts).

Μια καινούρια δοκιμασία περιμένει, όπως φαίνεται, την ευρωζώνη, μετά την απόφαση του Μ.Ντράγκι να αναβιώσει τα δομημένα ομόλογα. Λεπτομέρειες μπορείτε να διαβάσετε στο άρθρο του Γ.Βαρουφάκη που αναδημοσιεύω από το πιο πρόσφατο τεύχος του HOT DOC.

Η ΕΚΤ αναβιώνει τα μέσα μαζικής οικονομικής καταστροφής

Θυμάστε τα δομημένα ομόλογα που έφεραν την καταστροφή στη Lehman Brothers και στο παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα το 2008; Θυμάστε ότι οι δικοί μας τραπεζίτες ωρύονται πως εκείνοι δεν είχαν επενδύσει σε δομημένα ομόλογα και πως, συνεπώς, δεν ευθύνονται για την μετά το 2008 πτώχευση των τραπεζών τους η οποία, ισχυρίζονται (ψευδώς βέβαια) ότι οφειλόταν στην πτώχευση του σαθρού κράτους μας; Πώς θα σας φαινόταν αν η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), έξι χρόνια μετά τη Lehman Brothers αποφάσιζε πως μια καλή «λύση» για την κρίση του Ευρώ θα ήταν να δοθούν κίνητρα στους τραπεζίτες μας (και εκείνους της λοιπής Ευρώπης) να δημιουργήσουν πολλά δισεκατομμύρια νέων... δομημένων ομολόγων;

Δεν χρειάζεται κάποια νοσηρή φαντασία για να φανταστεί κανείς ένα τέτοιο αποτρόπαιο σενάριο. Ο λόγος; Η ΕΚΤ, μέσω του προέδρου της, του Μάριο Ντράγκι, ανακοίνωσε ακριβώς αυτή την πολιτική «καταπολέμησης» της κρίσης την περασμένη βδομάδα.

Ο Κώστας δανείζεται από την Τράπεζα X 300 χιλιάδες ευρώ είτε για να αγοράσει σπίτι είτε ως κεφάλαιο κίνησης της επιχείρησής του. Η Τράπεζα X έχει δύο επιλογές. Η μία είναι να κρατήσει το δάνειο του Κώστα στα λογιστικά της βιβλία και να περιμένει τις αποπληρωμές κεφαλαίου και τόκων. Η άλλη είναι να πάρει το δάνειο του Κώστα και να το «πετσοκόψει» σε μικρά «κομματάκια» των 10 ευρώ το καθένα. Κατόπιν να πάρει κι άλλα τέτοια δάνεια, χιλιάδων άλλων πελατών, να κάνει το ίδιο και σε αυτά και, μετά, να δημιουργήσει «κουτάκια» στα οποία μέσα θα βάλει ένα από τα κομματάκια χρέους του Κώστα (αξίας 10 ευρώ), ένα από τα κομματάκια χρέους της Κατερίνας (κι αυτό μικρής αξίας), ένα άλλο κομματάκι χρέους του ελληνικού δημοσίου (δηλαδή ένα μικρό μέρος ενός κρατικού ομολόγου), ένα ακόμα κομματάκι χρέους μιας μεγάλης επιχείρησης ή ακόμα και του γερμανικού κράτους κ.λπ. Έτσι, στο τέλος η τράπεζα θα έχει δημιουργήσει χιλιάδες «κουτάκια» χρέους το κάθε ένα εκ των οποίων περιέχει πάμπολλα κομματάκια λογιών-λογιών δανείων (από εκείνο του Κώστα έως τα δάνεια του γερμανικού κράτους) αξίας πολλών χιλιάδων, ίσως και εκατομμυρίων ευρώ. Τέλος, η Τράπεζα X πουλάει αυτά τα «κουτάκια», τα λεγόμενα «δομημένα ομόλογα» σε όποιον θέλει να τα αγοράσει. Γιατί να θέλει κάποιος να αγοράσει αυτά τα δομημένα ομόλογα; Για δύο λόγους. Πρώτον, επειδή αγοράζοντάς τα αποκτά το δικαίωμα στις (αναλογικές) αποπληρωμές των δανείων που εμπεριέχονται σε αυτά και, καθώς το περιεχόμενο του κάθε «κουτιού» είναι μια πανσπερμία δανείων, η αξία του δομημένου ομόλογου δεν θα υποστεί μεγάλη ζημιά αν π.χ. ο κ. Κώστας φαλιρίσει και δεν αποπληρώσει το δικό του χρέος - η ζημιά των 300 χιλιάδων θα έχει σκορπιστεί σε πολλά δομημένα ομόλογα, τόσο που κανείς ιδιοκτήτης αυτών δεν θα πληγεί. Δεύτερος λόγος να αγοράσει επενδυτής αυτά τα ομόλογα είναι ότι αναμένει πως θα υπάρξει αγοραστικός πυρετός στην χρηματαγορά τους (όπως συνέβαινε την περίοδο 1990-2008) και θα ανέβει η αξία τους από μόνη της, δίνοντάς τους μεγάλο κέρδος.

Και γιατί να θέλει η Τράπεζα X να δημιουργήσει και να πουλήσει αυτά τα δομημένα ομόλογα; Αρχικά το έκαναν για να μην έχουν να ανησυχούν για το αν ο Κώστας θα αποπλήρωνε το δάνειό του καθώς, από την στιγμή που το δάνειο αυτό «πετσοκόφτηκε» και πουλήθηκε υπό την μορφή χιλιάδων δομημένων, η Τράπεζα X δεν έχει να χάσει τίποτα αν ο Κώστας ξάφνου πτωχεύσει. Σε δεύτερη φάση, οι τράπεζες της Wall Street, του Σίτι και της Φρανκφούρτης, συνειδητοποίησαν ότι μπορούσαν να πουλήσουν τα δομημένα τους πολύ πιο ακριβά από την αξία των δανείων που εμπεριείχαν καθώς η κάθε τράπεζα αγόραζε τα δομημένα της άλλης, οδηγώντας τις τιμές τους στα ύψη.

Για δύο λόγους: Οι δυτικές τράπεζες, βλέποντας ότι μπορούσαν να πουλήσουν με κέρδος αυτά τα δομημένα, άρχισαν να δανείζουν στους Κώστες (αλλά και σε κράτη, οργανισμούς) χωρίς να ενδιαφέρονται για το αν οι δανειζόμενοι θα μπορέσουν να αποπληρώσουν τα δάνεια αυτά. Γέμισαν τον κόσμο με δάνεια που οι δανειζόμενοι (είτε ο Κώστας, είτε το ελληνικό κράτος) δεν μπορούσαν να αποπληρώσουν.

Επίσης, οι τράπεζες αγόραζαν η μία τα δομημένα της άλλης δημιουργώντας συνθήκες συστημικής καταστροφής καθώς ακόμη και μίας μόνο τράπεζας τα δομημένα να έχαναν την αξία τους θα καταστρεφόταν το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα δεδομένου ότι, αν ένας μικρός αριθμός δανειζόμενων πτώχευαν ταυτόχρονα, θα ξεκινούσε φαινόμενο ντόμινο που θα συμπαρέσυρε την αξία όλων των δομημένων και όλων των τραπεζών. Αυτό ακριβώς συνέβη το 2008 και έτσι φτάσαμε στην κρίση που ταλανίζει ακόμα και σήμερα την υφήλιο. Ήταν ο λόγος που ο πλουσιότερος αμερικανός επενδυτής, ο Γουόρεν Μπάφετ, χαρακτήρισε τα δομημένα Μέσα Μαζικής Οικονομικής Καταστροφής...

Οι ελληνικές τράπεζες δεν είχαν παραγάγει τέτοια δομημένα - αυτό είναι αλήθεια. Όμως είχαν, ανοήτως, δώσει όσα θαλασσοδάνεια είχαν δώσει και οι βορειοευρωπαϊκές και oι αμερικανικές τράπεζες. Η μόνη διαφορά ήταν πως οι ελληνικές τράπεζες τα κράτησαν στα λογιστικά τους βιβλία ενώ οι ξένες τα «έδιωξαν» από τα βιβλία τους ως δάνεια (δημιουργώντας δομημένα ομόλογα) αλλά τα ξαναπήραν αγοράζοντας τόνους... δομημένων ομόλογων άλλων τραπεζών.

Όταν τελικά έσκασε αυτή η ανεκδιήγητη τραπεζική φούσκα, ενώ στην Εσπερία οι τράπεζες πτώχευσαν επειδή κατέρρευσε η αξία των δομημένων τους (τα οποία υπολόγιζαν ως περιουσιακά στοιχεία), οι ελληνικές τράπεζες πτώχευσαν επειδή τα δάνεια που είχαν κρατήσει στα βιβλία τους «κοκκίνισαν». Μικρή η διαφορά. Και στις δύο περιπτώσεις (ξένων και ελληνικών τραπεζών) οι τράπεζες πτώχευσαν λόγω της αφροσύνης των τραπεζιτών και oι κοινωνίες πληρώνουν το αντίτιμο καθώς εξαναγκάστηκαν να σώσουν τους τραπεζίτες.

Ερχόμαστε λοιπόν στην πρόσφατη απόφαση της ΕΚΤ να αρχίσει να αγοράζει δομημένα ομόλογα με σκοπό να δώσει κίνητρο σας τράπεζες να δημιουργήσουν πολλά νέα τέτοια δομημένα ομόλογα εκ του μηδενός (καθώς τα «παλιά» καταστράφηκαν και οι τράπεζες που κάηκαν σ’ εκείνον τον χυλό, φυσάνε και το όποιο γιαούρτι). Γιατί;

Η ΕΚΤ αντιμετωπίζει το φάσμα της κατάρρευσης της ευρωζώνης λόγω του αποπληθωρισμού (πολύ χαμηλού ή και αρνητικού πληθωρισμού). Τα επιτόκια είναι ήδη στο μηδέν και η ΕΚΤ έχει ξεμείνει από μέσα, αδυνατώντας να αυξήσει την ρευστότητα στην αγορά που θα σταματήσει την κατρακύλα των τιμών. Μόνη της ελπίδα είναι είτε να τυπώσει χρήμα και να το μοιράσει στον κόσμο και στα κράτη να κινηθούν οι οικονομίες (κάτι που δεν της επιτρέπει το Βερολίνο να κάνει) είτε να αγοράσει από τις τράπεζες χρέος που εκείνες έχουν στα βιβλία τους ελπίζοντας ότι έτσι οι τράπεζες θα δανείσουν πιο πολλά χρήματα σε άτομα και επιχειρήσεις.

Τι χρέος όμως να αγοράσει από τις τράπεζες η ΕΚΤ; Στην Αμερική, στην Ιαπωνία και στην Βρετανία οι κεντρικές τράπεζες αγοράζουν, ως επί το πλείστον, δημόσιο χρέος - κρατικά ομόλογα. Η ΕΚΤ όμως δεν μπορεί να το κάνει αυτό, επειδή αν τολμήσει να αγοράσει, π.χ., ιταλικά ομόλογα το Βερολίνο θα βάλει τις φωνές ότι αυτό αποτελεί «διάσωση» του ιταλικού δημοσίου που απαγορεύουν οι Συνθήκες και το Καταστατικό της ΕΚΤ. Οπότε, η ΕΚΤ δεσμεύεται να αγοράσει ιδιωτικό χρέος. Και επειδή δεν θέλει ο κ. Ντράγκι να αγοράσει απ’ ευθείας το χρέος του Κώστα, προτιμά να αγοράσει δομημένα ομόλογα που εμπεριέχουν χρέη χιλιάδων ατόμων, επιχειρήσεων αλλά και κρατών.

Η ΕΚΤ του κ. Ντράγκι έχει συρθεί από την σαθρή αρχιτεκτονική του ευρώ (και τις ηλίθιες Συνθήκες που τη διέπουν) σε μια νομισματική πολιτική που θέτει τους σκεπτόμενους Ευρωπαίους μπροστά στο εξής αμείλικτο δίλημμα: Πρώτον, να πετύχει η νέα πολιτική αγοράς δομημένων της ΕΚΤ, με αποτέλεσμα να αναβιώσει η τοξική αγορά των δομημένων (με τις τράπεζες να παράγουν πακτωλούς τέτοιων «προϊόντων» τα οποία θα αγοράζει η ΕΚΤ), να καταπολεμηθεί ο αποπληθωρισμός που απειλεί την ευρωζώνη αλλά, κάποια στιγμή, να καταρρεύσει ξανά το τραπεζικό σύστημα γεννώντας την επόμενη Κρίση του Ευρώ. Δεύτερον, να μην αναβιώσει, τελικά, η αγορά των δομημένων και ο αποπληθωρισμός να προχωρήσει ακάθεκτος καταστρέφοντας την ευρωζώνη ή, τουλάχιστον, τις προοπτικές της πλειονότητας των ευρωπαίων πολιτών.

Αυτά τα διλήμματα προκύπτουν όταν η ευρωπαϊκή ηγεσία επιμένει να μην αναγνωρίζει πως η κρίση παραμένει συστημική και ότι δεν διορθώνεται με τα εργαλεία που τη δημιούργησαν.