Ας τα πούμε απλά. Όλοι οι πόλεμοι γίνονται με όπλα. Τα όπλα στους οικονομικούς πολέμους είναι τα νομίσματα. Στη χώρα μας, όπως είναι φυσικό, οι συζητήσεις επικεντρώνονται στο ευρώ. Όμως, μαίνονται και πόλεμοι με άλλα νομίσματα. Στην Ευρώπη, πρόσφατη είναι η κίνηση των ελβετών με την απελευθέρωση του νομίσματός τους. Οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία έχουν τη δυνατότητα ρύθμισης της κυκλοφορίας των νομισμάτων τους, την οποία δυνατότητα χρησιμοποιούν κατά το δοκούν.
Στην ευρωζώνη με την επικράτηση της γερμανικής λογικής, η απαγόρευση αύξησης της κυκλοφορίας χρήματος (την οποία προσπαθεί να "απαλύνει" η ΕΚΤ με πρόσφατες κινήσεις της) έχει βαθύνει και διαιωνίσει την κρίση. Η διάλυση της ευρωζώνης είναι πιθανότερη από όσο προσπαθούν να μας πείσουν τα συστημικά ευρωπαϊκά ΜΜΕ και όχι οπωσδήποτε εξαιτίας της χώρας μας. Είναι πιθανή η αποχώρηση μιας οποιασδήποτε χώρας και κύρια αιτία είναι οι εμμονές της Γερμανίας σε συνδυασμό με τους άβουλους κυβερνήτες των υπόλοιπων χωρών της ευρωζώνης.
Πρακτικά τι σημαίνει η διάλυση της ευρωζώνης; Το παρακάτω άρθρο του Βασίλη Παζόπουλου είναι άκρως διαφωτιστικό.
Το τελευταίο διάστημα γινόμαστε μάρτυρες τεκτονικών ανατροπών στο χώρο των νομισματικών ισοτιμιών. Ανατροπών που έχουν αιφνιδιάσει ακόμα και τους πιο μυημένους.
Λίγες μόλις ώρες μετά την προγραμματισμένη εξαγγελία του τέλους της πολιτικής της αμερικάνικης ποσοτικής χαλάρωσης, αιφνίδια ανακοινώθηκε αντίστοιχο πρόγραμμα από την Ιαπωνική Κεντρική Τράπεζα.
Τις προηγούμενες ημέρες είχαμε ακόμα μεγαλύτερο αιφνιδιασμό από πλευράς Ελβετών που άφησαν ελεύθερη την ανατίμηση το νόμισμα τους. Θεώρησαν πως δεν συνέφερε να το στηρίζουν άλλο σε χαμηλά επίπεδα. Όλα αυτά λίγες ημέρες πριν ανακοινωθεί το ευρωπαϊκό πρόγραμμα πιστωτικής επέκτασης, παρά την σθεναρή αντίδραση των Γερμανών.
Η απόφαση αυτή όχι μόνο ξάφνιασε ακόμα και τους πιο έμπειρους traders του forex, αλλά οδήγησε στην χρεοκοπία μεγάλες εταιρίες του χώρου.
Η Citi και η Deutsche Bank έπαθαν ζημιές 150 εκατομμυρίων δολαρίων η κάθε μία. Πολλά γνωστά hedge funds είχαν επίσης μεγάλες απώλειες.
Ο συγχρονισμός των μεγάλων Κεντρικών Τραπεζών δεν άφησε κανένα περιθώριο αμφιβολίας. Είμαστε μάρτυρες ενός νομισματικού πολέμου, του οποίου κανείς δεν ξέρει πως πρόκειται να τελειώσει.
Η ευρωπαϊκή κρίση
Όταν η ευρωπαϊκή κρίση χρέους ξέσπασε το 2009, για πρώτη φορά πολλοί άρχισαν να αναρωτιούνται τι θα συμβεί αν μια χώρα εγκαταλείψει την ευρωζώνη.
Αρχικά, η συζήτηση επικεντρώθηκε στις χώρες της κρίσης. Πρώτα πρώτα βέβαια αφορούσε την Ελλάδα. Ακολούθησε η Πορτογαλία, η Ισπανία, η Ιταλία. Τα πράγματα γίνανε ακόμα πιο πολύπλοκα, όταν άρχισε ο προβληματισμός για το τι θα συνέβαινε αν ισχυρές πλεονασματικές χώρες, όπως η Γερμανία, αποφάσιζαν να εγκαταλείψουν το ενιαίο ευρωπαϊκό νόμισμα.
Η πρώτη γεύση δόθηκε το 2011 στις Κάννες. Ήταν τότε που ο Γιώργος Παπανδρέου, ως πρωθυπουργός στης Ελλάδας, έθεσε θέμα δημοψηφίσματος. Η ελληνική κοινή γνώμη ήταν στην συντριπτική πλειοψηφία της υπέρ του ενιαίου νομίσματος, αλλά και μόνο με την πιθανότητα ενός ατυχήματος, οι παγκόσμιες αγορές άρχισαν να καταρρέουν με ρυθμούς που είχαμε να δούμε από την χρεοκοπία της Lehman Brothers το 2008. Ο πανικός σταμάτησε την δεύτερη ημέρα, όταν διαπιστώθηκε πως τελικά δεν θα πραγματοποιηθεί το περίφημο δημοψήφισμα.
Ο ρόλος της Ελβετίας
Η επόμενη ένδειξη δόθηκε πρόσφατα από την Ελβετία. Από το 2011 η Ελβετία ουσιαστικά μετατράπηκε σε συμπληρωματικό μέλος της ευρωπαϊκής νομισματικής ένωσης, έχοντας θέσει ανώτατο όριο ανατίμησης στο φράγκο.
Το ιστορικό προηγούμενο
Στα τέλη της δεκαετίας του 1960, η Bundesbank αγόραζε συνεχώς περιουσιακά στοιχεία σε δολάρια, προκειμένου να εμποδίσει την άνοδο του μάρκου και να διαφυλαχθεί η σταθερή συναλλαγματική ισοτιμία.
Υπήρξε τότε προβληματισμός σχετικά με τους κινδύνους στον ισολογισμό της, καθώς και για τις πληθωριστικές πιέσεις που προέρχονταν από την ισοτιμίας του νομίσματος. Ορισμένοι συντηρητικοί επέμεναν να αγοράσουν χρυσό, αλλά η Bundesbank είχε υποσχεθεί στην Fed ότι δεν θα πιέσει το δολάριο.
Όλα άλλαξαν το 1969, όταν η Γερμανία προχώρησε σε μονομερή αναπροσαρμογή της ισοτιμίας του μάρκου. Αυτό όμως δεν ήταν αρκετό για να σταματήσει την εισροή ξένου συναλλάγματος. Η Bundesbank συνέχισε να παρεμβαίνει. Μείωσε το βασικό επιτόκιο, αλλά οι εισροές συνεχίστηκαν. Τον Μάιο του 1971, η γερμανική κυβέρνηση εγκατέλειψε την πρόσδεση στο δολάριο εντελώς και άφησε να διαμορφωθεί ελεύθερη η ισοτιμία.
Εντός τριών μηνών, η αναταραχή διέλυσε το για δεκαετίες καθιερωμένο διεθνές νομισματικό σύστημα. Σαν αποτέλεσμα είχαμε τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Ρίτσαρντ Νίξον να αποδεσμεύσει το δολάριο από τον κανόνα χρυσού, επιφέροντας κοσμογονικές αλλαγές στην παγκόσμια οικονομία.
Σενάρια αποχωρήσεων
Ας υποθέσουμε πως διαλύεται το ευρώ, για οποιοδήποτε λόγο. Με αποχώρηση της Γερμανίας, είτε κάποια από τις πιο αδύναμες οικονομίες.
Βλέποντας πως οι Ελβετοί αδυνατούν να ελέγξουν την ισοτιμία τους στα επιθυμητά επίπεδα, είναι λογικό να υποθέσουμε πως ούτε οι Γερμανοί θα το κατορθώσουν. Η τιμή του νέου μάρκου θα εκτοξευτεί με καταστροφικές επιπτώσεις στις γερμανικές εξαγωγές. Μέχρι τώρα οι εξαγωγείς δεν είχαν λόγο να ανησυχούν για τις συναλλαγματικές ισοτιμίες, μια που το μεγαλύτερο ποσοστό των εξαγωγών γίνονταν στις χώρες της ευρωζώνης.
Από την άλλη πλευρά, αυτή των χωρών με δημοσιονομικά προβλήματα, τα σενάρια είναι πολλά. Το πιο ενδιαφέρον αφορά στην περίπτωση που αρχίσουν να ανακάμπτουν εκτός ευρώ. Αυτό θα σημάνει σίγουρα και το τέλος του κοινού νομίσματος γιατί δύσκολα θα εμποδιστούν οι υπόλοιπες να το εγκαταλείψουν.
Η επόμενη ημέρα
Μοιάζει αδύνατο να επιτευχθούν πρακτικές λύσεις σε μικρό χρονικό διάστημα, όπως το τύπωμα χαρτονομισμάτων. Ολόκληρη Αμερική για εφοδιάσει πλήρως το Ιράκ με νέα χαρτονομίσματα μετά την πτώση του Σαντάμ έκανε 6 μήνες.
Έστω όμως ότι θα ξεπεραστούν οι τεχνικές δυσκολίες. Οι Έλληνες θα πηγαίνουν στο γκισέ της τράπεζας, θα δίνουν ευρώ και θα τα ανταλλάσουν με νέες δραχμές. Αντίστοιχα οι Ιταλοί θα παίρνουν νέες λιρέτες, οι Ισπανοί νέες πεσέτες κτλ
Οι χώρες εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης όμως;
Ειδικά οι μεγάλες όπως οι Ρωσία και η Κίνα που διαθέτουν τεράστια συναλλαγματικά αποθέματα σε ευρώ;
Πως θα αποζημιωθούν όταν αντί για χαρτονομίσματα βρεθούν με χρωματιστά χαρτάκια χωρίς αξία; Θα χάσουν δεκάδες δισεκατομμύρια χωρίς να αντιδράσουν;
Η ιστορία είναι γεμάτη από πολέμους που έχουν γίνει για πολύ πιο ασήμαντες αιτίες.
Συνεπώς φαίνεται αδύνατη η διάσπαση του ευρώ, χωρίς τουλάχιστον να υπάρξει σύμφωνη γνώμη όλων των εμπλεκομένων. Και όχι μόνο των ευρωπαίων.
Η κατάσταση μοιάζει με την ισορροπία του τρόμου των πυρηνικών όπλων. Οι επιπτώσεις είναι τόσο άσχημες για όλους, που διασφαλίζουν πως κανείς λογικός δεν θα αποφασίσει να πατήσει το κουμπί.
Πόσο σίγουροι όμως είμαστε πως η λογική θα επικρατεί πάντα ;
Το τέλος του συστήματος
Έχει δημιουργηθεί ένας πλανήτης χρέους όπου καμία χώρα δεν εξοφλεί τις υποχρεώσεις της. Όταν λήγει ένα ομόλογο, το κράτος δανείζεσαι το ισόποσο συν τους τόκους του. Με αυτόν τον τρόπο το παγκόσμιο χρέος συνεχίζει να αυξάνεται.
Δεν υπάρχει βιώσιμο ή μη βιώσιμο χρέος. Ο διαχωρισμός είναι ανάμεσα σε αυτό που έχει ή δεν έχει την δυνατότητα αναχρηματοδότησης. Έχουμε πλέον έντονα τα σημάδια πως το σύστημα φτάνει στο τέλος του. Για αυτό οι Κεντρικές Τράπεζες έχουν εισαγάγει αρνητικά επιτόκια. Προσπαθούν να το παρατείνουν όσο γίνεται.
Με δεδομένο πως το παρόν σύστημα ίσως δεν καταφέρει να επιβιώσει, το ερώτημα είναι με τι θα αντικατασταθεί. Η απάντηση μας ενδιαφέρει όχι μόνο σαν επενδυτές, αλλά κυρίως σαν πολίτες.
Στην ευρωζώνη με την επικράτηση της γερμανικής λογικής, η απαγόρευση αύξησης της κυκλοφορίας χρήματος (την οποία προσπαθεί να "απαλύνει" η ΕΚΤ με πρόσφατες κινήσεις της) έχει βαθύνει και διαιωνίσει την κρίση. Η διάλυση της ευρωζώνης είναι πιθανότερη από όσο προσπαθούν να μας πείσουν τα συστημικά ευρωπαϊκά ΜΜΕ και όχι οπωσδήποτε εξαιτίας της χώρας μας. Είναι πιθανή η αποχώρηση μιας οποιασδήποτε χώρας και κύρια αιτία είναι οι εμμονές της Γερμανίας σε συνδυασμό με τους άβουλους κυβερνήτες των υπόλοιπων χωρών της ευρωζώνης.
Πρακτικά τι σημαίνει η διάλυση της ευρωζώνης; Το παρακάτω άρθρο του Βασίλη Παζόπουλου είναι άκρως διαφωτιστικό.
Οι επιπτώσεις της διάλυσης του ευρώ
Το τελευταίο διάστημα γινόμαστε μάρτυρες τεκτονικών ανατροπών στο χώρο των νομισματικών ισοτιμιών. Ανατροπών που έχουν αιφνιδιάσει ακόμα και τους πιο μυημένους.
Λίγες μόλις ώρες μετά την προγραμματισμένη εξαγγελία του τέλους της πολιτικής της αμερικάνικης ποσοτικής χαλάρωσης, αιφνίδια ανακοινώθηκε αντίστοιχο πρόγραμμα από την Ιαπωνική Κεντρική Τράπεζα.
Τις προηγούμενες ημέρες είχαμε ακόμα μεγαλύτερο αιφνιδιασμό από πλευράς Ελβετών που άφησαν ελεύθερη την ανατίμηση το νόμισμα τους. Θεώρησαν πως δεν συνέφερε να το στηρίζουν άλλο σε χαμηλά επίπεδα. Όλα αυτά λίγες ημέρες πριν ανακοινωθεί το ευρωπαϊκό πρόγραμμα πιστωτικής επέκτασης, παρά την σθεναρή αντίδραση των Γερμανών.
Η απόφαση αυτή όχι μόνο ξάφνιασε ακόμα και τους πιο έμπειρους traders του forex, αλλά οδήγησε στην χρεοκοπία μεγάλες εταιρίες του χώρου.
Η Citi και η Deutsche Bank έπαθαν ζημιές 150 εκατομμυρίων δολαρίων η κάθε μία. Πολλά γνωστά hedge funds είχαν επίσης μεγάλες απώλειες.
Ο συγχρονισμός των μεγάλων Κεντρικών Τραπεζών δεν άφησε κανένα περιθώριο αμφιβολίας. Είμαστε μάρτυρες ενός νομισματικού πολέμου, του οποίου κανείς δεν ξέρει πως πρόκειται να τελειώσει.
Η ευρωπαϊκή κρίση
Όταν η ευρωπαϊκή κρίση χρέους ξέσπασε το 2009, για πρώτη φορά πολλοί άρχισαν να αναρωτιούνται τι θα συμβεί αν μια χώρα εγκαταλείψει την ευρωζώνη.
Αρχικά, η συζήτηση επικεντρώθηκε στις χώρες της κρίσης. Πρώτα πρώτα βέβαια αφορούσε την Ελλάδα. Ακολούθησε η Πορτογαλία, η Ισπανία, η Ιταλία. Τα πράγματα γίνανε ακόμα πιο πολύπλοκα, όταν άρχισε ο προβληματισμός για το τι θα συνέβαινε αν ισχυρές πλεονασματικές χώρες, όπως η Γερμανία, αποφάσιζαν να εγκαταλείψουν το ενιαίο ευρωπαϊκό νόμισμα.
Η πρώτη γεύση δόθηκε το 2011 στις Κάννες. Ήταν τότε που ο Γιώργος Παπανδρέου, ως πρωθυπουργός στης Ελλάδας, έθεσε θέμα δημοψηφίσματος. Η ελληνική κοινή γνώμη ήταν στην συντριπτική πλειοψηφία της υπέρ του ενιαίου νομίσματος, αλλά και μόνο με την πιθανότητα ενός ατυχήματος, οι παγκόσμιες αγορές άρχισαν να καταρρέουν με ρυθμούς που είχαμε να δούμε από την χρεοκοπία της Lehman Brothers το 2008. Ο πανικός σταμάτησε την δεύτερη ημέρα, όταν διαπιστώθηκε πως τελικά δεν θα πραγματοποιηθεί το περίφημο δημοψήφισμα.
Ο ρόλος της Ελβετίας
Η επόμενη ένδειξη δόθηκε πρόσφατα από την Ελβετία. Από το 2011 η Ελβετία ουσιαστικά μετατράπηκε σε συμπληρωματικό μέλος της ευρωπαϊκής νομισματικής ένωσης, έχοντας θέσει ανώτατο όριο ανατίμησης στο φράγκο.
Στις 15 Ιανουαρίου η αποσύνδεση από το ευρώ ήταν ένα
τεράστιο σοκ γιατί η Εθνική Τράπεζα της Ελβετίας (SNB) δεν αναγκάστηκε
να ενεργήσει εξαιτίας μιας οικονομικής κρίσης, όπως αναγκάστηκε να κάνει
η Μεγάλη Βρετανία το 1992.
Η αλήθεια είναι πως οι συντηρητικοί Ελβετοί που μειοψηφούσαν στο συμβούλιο, ποτέ δεν είδαν με ενθουσιασμό τον κίνδυνο στον οποίο είχε εκτεθεί η SNB. Φοβούνταν ότι τα κρατικά ομόλογα της ευρωζώνης δεν ήταν ασφαλή και απαιτούσαν να αυξηθούν τα αποθέματα χρυσού. Το καθοριστικό σημείο που έγειρε την πλάστιγγα υπέρ τους, ήταν η προοπτική της ποσοτικής χαλάρωσης από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.
Η ανατίμηση του φράγκου δεν έγινε χωρίς μεγάλες απώλειες για την Ελβετία. Αρνητικές επιπτώσεις δημιουργήθηκαν άμεσα από την μειωμένη ανταγωνιστικότητα των εξαγωγικών βιομηχανιών. Παρόλα αυτά ο κλάδος των τραπεζών ήταν αυτός που υποχώρησε περισσότερο από τις μετοχές του χρηματιστηρίου.
Η αλήθεια είναι πως οι συντηρητικοί Ελβετοί που μειοψηφούσαν στο συμβούλιο, ποτέ δεν είδαν με ενθουσιασμό τον κίνδυνο στον οποίο είχε εκτεθεί η SNB. Φοβούνταν ότι τα κρατικά ομόλογα της ευρωζώνης δεν ήταν ασφαλή και απαιτούσαν να αυξηθούν τα αποθέματα χρυσού. Το καθοριστικό σημείο που έγειρε την πλάστιγγα υπέρ τους, ήταν η προοπτική της ποσοτικής χαλάρωσης από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.
Η ανατίμηση του φράγκου δεν έγινε χωρίς μεγάλες απώλειες για την Ελβετία. Αρνητικές επιπτώσεις δημιουργήθηκαν άμεσα από την μειωμένη ανταγωνιστικότητα των εξαγωγικών βιομηχανιών. Παρόλα αυτά ο κλάδος των τραπεζών ήταν αυτός που υποχώρησε περισσότερο από τις μετοχές του χρηματιστηρίου.
Το ιστορικό προηγούμενο
Στα τέλη της δεκαετίας του 1960, η Bundesbank αγόραζε συνεχώς περιουσιακά στοιχεία σε δολάρια, προκειμένου να εμποδίσει την άνοδο του μάρκου και να διαφυλαχθεί η σταθερή συναλλαγματική ισοτιμία.
Υπήρξε τότε προβληματισμός σχετικά με τους κινδύνους στον ισολογισμό της, καθώς και για τις πληθωριστικές πιέσεις που προέρχονταν από την ισοτιμίας του νομίσματος. Ορισμένοι συντηρητικοί επέμεναν να αγοράσουν χρυσό, αλλά η Bundesbank είχε υποσχεθεί στην Fed ότι δεν θα πιέσει το δολάριο.
Όλα άλλαξαν το 1969, όταν η Γερμανία προχώρησε σε μονομερή αναπροσαρμογή της ισοτιμίας του μάρκου. Αυτό όμως δεν ήταν αρκετό για να σταματήσει την εισροή ξένου συναλλάγματος. Η Bundesbank συνέχισε να παρεμβαίνει. Μείωσε το βασικό επιτόκιο, αλλά οι εισροές συνεχίστηκαν. Τον Μάιο του 1971, η γερμανική κυβέρνηση εγκατέλειψε την πρόσδεση στο δολάριο εντελώς και άφησε να διαμορφωθεί ελεύθερη η ισοτιμία.
Εντός τριών μηνών, η αναταραχή διέλυσε το για δεκαετίες καθιερωμένο διεθνές νομισματικό σύστημα. Σαν αποτέλεσμα είχαμε τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Ρίτσαρντ Νίξον να αποδεσμεύσει το δολάριο από τον κανόνα χρυσού, επιφέροντας κοσμογονικές αλλαγές στην παγκόσμια οικονομία.
Σενάρια αποχωρήσεων
Ας υποθέσουμε πως διαλύεται το ευρώ, για οποιοδήποτε λόγο. Με αποχώρηση της Γερμανίας, είτε κάποια από τις πιο αδύναμες οικονομίες.
Βλέποντας πως οι Ελβετοί αδυνατούν να ελέγξουν την ισοτιμία τους στα επιθυμητά επίπεδα, είναι λογικό να υποθέσουμε πως ούτε οι Γερμανοί θα το κατορθώσουν. Η τιμή του νέου μάρκου θα εκτοξευτεί με καταστροφικές επιπτώσεις στις γερμανικές εξαγωγές. Μέχρι τώρα οι εξαγωγείς δεν είχαν λόγο να ανησυχούν για τις συναλλαγματικές ισοτιμίες, μια που το μεγαλύτερο ποσοστό των εξαγωγών γίνονταν στις χώρες της ευρωζώνης.
Από την άλλη πλευρά, αυτή των χωρών με δημοσιονομικά προβλήματα, τα σενάρια είναι πολλά. Το πιο ενδιαφέρον αφορά στην περίπτωση που αρχίσουν να ανακάμπτουν εκτός ευρώ. Αυτό θα σημάνει σίγουρα και το τέλος του κοινού νομίσματος γιατί δύσκολα θα εμποδιστούν οι υπόλοιπες να το εγκαταλείψουν.
Η επόμενη ημέρα
Μοιάζει αδύνατο να επιτευχθούν πρακτικές λύσεις σε μικρό χρονικό διάστημα, όπως το τύπωμα χαρτονομισμάτων. Ολόκληρη Αμερική για εφοδιάσει πλήρως το Ιράκ με νέα χαρτονομίσματα μετά την πτώση του Σαντάμ έκανε 6 μήνες.
Έστω όμως ότι θα ξεπεραστούν οι τεχνικές δυσκολίες. Οι Έλληνες θα πηγαίνουν στο γκισέ της τράπεζας, θα δίνουν ευρώ και θα τα ανταλλάσουν με νέες δραχμές. Αντίστοιχα οι Ιταλοί θα παίρνουν νέες λιρέτες, οι Ισπανοί νέες πεσέτες κτλ
Οι χώρες εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης όμως;
Ειδικά οι μεγάλες όπως οι Ρωσία και η Κίνα που διαθέτουν τεράστια συναλλαγματικά αποθέματα σε ευρώ;
Πως θα αποζημιωθούν όταν αντί για χαρτονομίσματα βρεθούν με χρωματιστά χαρτάκια χωρίς αξία; Θα χάσουν δεκάδες δισεκατομμύρια χωρίς να αντιδράσουν;
Η ιστορία είναι γεμάτη από πολέμους που έχουν γίνει για πολύ πιο ασήμαντες αιτίες.
Συνεπώς φαίνεται αδύνατη η διάσπαση του ευρώ, χωρίς τουλάχιστον να υπάρξει σύμφωνη γνώμη όλων των εμπλεκομένων. Και όχι μόνο των ευρωπαίων.
Η κατάσταση μοιάζει με την ισορροπία του τρόμου των πυρηνικών όπλων. Οι επιπτώσεις είναι τόσο άσχημες για όλους, που διασφαλίζουν πως κανείς λογικός δεν θα αποφασίσει να πατήσει το κουμπί.
Πόσο σίγουροι όμως είμαστε πως η λογική θα επικρατεί πάντα ;
Το τέλος του συστήματος
Έχει δημιουργηθεί ένας πλανήτης χρέους όπου καμία χώρα δεν εξοφλεί τις υποχρεώσεις της. Όταν λήγει ένα ομόλογο, το κράτος δανείζεσαι το ισόποσο συν τους τόκους του. Με αυτόν τον τρόπο το παγκόσμιο χρέος συνεχίζει να αυξάνεται.
Δεν υπάρχει βιώσιμο ή μη βιώσιμο χρέος. Ο διαχωρισμός είναι ανάμεσα σε αυτό που έχει ή δεν έχει την δυνατότητα αναχρηματοδότησης. Έχουμε πλέον έντονα τα σημάδια πως το σύστημα φτάνει στο τέλος του. Για αυτό οι Κεντρικές Τράπεζες έχουν εισαγάγει αρνητικά επιτόκια. Προσπαθούν να το παρατείνουν όσο γίνεται.
Με δεδομένο πως το παρόν σύστημα ίσως δεν καταφέρει να επιβιώσει, το ερώτημα είναι με τι θα αντικατασταθεί. Η απάντηση μας ενδιαφέρει όχι μόνο σαν επενδυτές, αλλά κυρίως σαν πολίτες.
