Παρατηρούμε ότι στις περισσότερες πολιτικές συζητήσεις που παρακολουθούμε έχουν πάψει να κυριαρχούν θέματα πολιτικής, αλλά κυριαρχούν οικονομικά θέματα. Έχουμε και στη χώρα μας την εμπειρία απουσίας πολιτικής βούλησης επίλυσης των προβλημάτων των πολιτών και οι όποιες αναλύσεις ακούμε αναφέρονται σε αριθμούς που αφορούν τη χώρα, αλλά δεν λαμβάνουν υπόψη την επίπτωση της ασκούμενης οικονομικής πολιτικής στις ζωές των πολιτών. Είναι φανερό ότι το δημοκρατικό πολίτευμα διάγει κρίσιμες ώρες. Μπορεί να σωθεί ή η επικράτηση των αγορών δεν αφήνει πριθώρεια διάσωσής του;
Ο καθηγητής Γιώργος Κοντογιώργης διατυπώνει στο κείμενο που ακολουθεί ορισμένες σκέψεις που μπορούν να χρησιμεύσουν ως οδηγός για πράξεις και συζητήσεις, προκειμένου να αναστήσουμε το καλύτερο πολίτευμα που έχει βρει ο άνθρωπος, αλλά, κατά τα φαινόμενα, αποτελεί τον μεγαλύτερο εχθρό των αγορών του κέρδους.
Υπάρχει προηγούμενο παράδειγμα αντίστοιχο με το "Ελληνικό Πρόβλημα";
Δεν υπάρχει αντιστοιχία σε άλλες χώρες ή άλλες εποχές με το αποκαλούμενο «Ελληνικό Πρόβλημα». Στη Δύση η κρίση συνέβη επειδή διερράγη η ισορροπία μεταξύ κοινωνίας, κράτους και αγορών, λόγω του ότι οι φορείς των τελευταίων έθεσαν σε ομηρία την πολιτική τάξη. Οι αγορές, έχοντας οικειοποιηθεί την πολιτική κυριαρχία, επέβαλαν την αυτορρύθμιση, η οποία οδήγησε στην απορύθμιση. Απέμενε, ωστόσο, το κράτος να λάβει τα θεμελιώδη μέτρα για μια νέα ρύθμιση της λειτουργίας των αγορών. Δεν άλλαξαν τον σκοπό της πολιτικής, που είναι το συμφέρον των αγορών και όχι της κοινωνίας. Όμως, το σύστημα λειτουργεί, τείνοντας προς μια κανονιστική εξισορρόπηση της λειτουργίας των αγορών. Στην Ελλάδα, η διάρρηξη της ισορροπίας αποτελεί τη σταθερά, όχι λόγω των αγορών, αλλά της κομματοκρατίας. Η αποκατάστασή της διέρχεται, επομένως, από τη διόρθωση του κράτους και κυριολεκτικά από την ανασυγκρότηση του πολιτικού συστήματος. Για να γίνει όμως αυτό πρέπει ο διαχειριστής της πολιτικής να αρνηθεί τον εαυτό του. Εξού και η κατάσταση γίνεται αδιέξοδη. Έριξαν τη χώρα στα δίχτυα της διεθνούς των αγορών για να αποφύγουν την αλλαγή, όχι γιατί ήταν αναγκαίο. Μας υπέβαλαν σε μια επαχθή όσο και ταπεινωτική εξωτερική κατοχή για να διατηρήσουν ανέπαφη τη δική τους απεχθή κατοχή. Επιλέγουν την καταστροφή της χώρας αντί της έμπρακτης μεταμέλειας που θα αποκαθιστούσε τη νομιμοποίησή τους. Ακόμη και τώρα παρατηρούμε ότι ο πολιτικός διάλογος γίνεται για τους όρους της μεταφοράς του ελληνικού προβλήματος στην Ευρώπη και όχι υπό το πρίσμα της ανασυγκρότησης της χώρας. Η ιδιαιτερότητα αυτή εξηγεί το βάθος και το μάκρος της κρίσης, αυτό που λέμε ελληνικό αδιέξοδο.
. . . . . . . . . . .
Ο σύγχρονος έλληνας πολίτης και ειδικότερα οι νέοι πρέπει να πάρουν τα πράγματα στα χέρια τους. Να πάψουν να θεωρούν αυτονόητη την εκχώρηση στους άλλους αυτού που τους ανήκει, δηλαδή της πολιτικής αρμοδιότητας. Να αξιώσουν τη χειραφέτησή τους, να είναι αυτοί που θα διαμορφώνουν τη συλλογική τους μοίρα. Να πάψουν να ελπίζουν στην εναλλαγή των φορέων της κομματοκρατίας στην εξουσία. Να αντιληφθούν ότι η κοινωνία, δηλαδή αυτοί οι ίδιοι, είναι η αιτία της ύπαρξης της πολιτικής, των αγορών, και όχι το αντίθετο. Να πάψουν να διαδηλώνουν προκειμένου να πείσουν ή να αναγκάσουν την πολιτική εξουσία να πολιτευθεί όπως οφείλει προς το συμφέρον τους, και να αξιώσουν την είσοδό τους στην πολιτεία. Να μεταλλαχθούν από υπήκοοι σε πολίτες εταίρους του πολιτικού συστήματος. Να διατυπώσουν ένα νέο πολιτικό πρόταγμα που θα μεταφέρει τη χώρα στο μέλλον, με πρόσημο την αντιπροσώπευση. Να τελειώνουν με την ιδεολογική απάτη του διαφωτισμού, που στοχεύει στην τύφλωσή μας. Το μέλλον στο οποίο έχει εισέλθει ήδη ο κόσμος δεν μπορεί να προσεγγισθεί επ’ ωφελεία της κοινωνίας με θεσμούς και αξίες του 18ου αιώνα.
Είναι η γνώση στοιχείο εναντίωσης στη μίζερη αντιμετώπιση των διογκωμένων προβλημάτων; Τι είναι τελικά «γνώση»;
Πρέπει νομίζω να διακρίνουμε τη γνώση που βοηθάει την ένταξη και την ευδοκίμηση του ατόμου στο κοινωνικοοικονομικό γίγνεσθαι και, φυσικά, καλλιεργεί την πνευματική του περιέργεια από τη γνώση που συγκροτεί τη θητεία του στο κοινωνικο-πολιτικό περιβάλλον. Σε ό,τι αφορά στην τελευταία οφείλουμε να έχουμε κατά νουν ότι αποκτάται όχι στα θρανία, αλλά στον στίβο της ανάγκης. Εάν μας ενδιαφέρει ο πολίτης να μάθει τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματα που απορρέουν από το συγκεκριμένο πολίτευμα, αυτό είναι ένα ζήτημα που αφορά ιδίως στη νομιμοποίησή του. Πρέπει να αποδεχθούμε όμως ότι η παιδεία αυτή έχει ή μπορεί να έχει έναν περιοριστικό της σκέψης και, από μια άποψη, βαθιά συντηρητικό χαρακτήρα. Τη συμμόρφωση δηλαδή του ατόμου στο σύστημα. Αυτό καθεαυτό το εγχείρημα δεν είναι κακό. Το ερώτημα, εν προκειμένω, είναι σε ποιο σύστημα αφορά. Εάν, για παράδειγμα, εκπαιδεύουμε τους νέους στην ιδέα ότι το παρόν σύστημα είναι δημοκρατικό, ενώ δεν είναι καν αντιπροσωπευτικό, τους λέμε ψέματα, τους απομακρύνουμε από τη δημιουργική σκέψη, εμποτίζοντάς τους με ιδεολογικά αδιέξοδα. Με άλλα λόγια, πείθοντάς τους ότι το παρόν σύστημα είναι δημοκρατικό οδηγούμε τη σκέψη τους σε μια αδιέξοδη στασιμότητα. Εάν, αντιθέτως, τους διδάξουμε τι πραγματικά είναι η αντιπροσώπευση και η δημοκρατία, θα υποβληθούν στον διαλογισμό για την κατανόηση και την αξιολόγηση του παρόντος και των προβλημάτων που ανακύπτουν, για την αναζήτηση λύσεων πέρα από το υπαρκτό σύστημα, στη σκέψη μήπως η μετάβαση στην αντιπροσώπευση ή στη δημοκρατία δημιουργεί μια νέα ελπίδα. Ας μην ξεχνάμε ότι το αδιέξοδο της σκέψης, η πολιτική αδυναμία στην οποία έχουν υποβληθεί το άτομο και η κοινωνία, σήμερα, η ανατροπή των συσχετισμών, που οφείλεται στην εμμονή σε μαυσωλειακού τύπου αντιλήψεις που παρήγαγε η εποχή της δυτικής μετάβασης από τη δεσποτεία στον ανθρωποκεντρισμό, βρίσκονται στη βάση της αντικοινωνικής συμπεριφοράς και εντέλει της βίας. Ανάλογα ισχύουν με όλες τις έννοιες που αποτελούν τη βάση της πολιτικής μας παιδείας. Τι θα διδάξουμε για το έθνος, την ελευθερία, την ισότητα, τη δικαιοσύνη, το διακρατικό περιβάλλον; Η ερώτηση, επομένως, τελεί υπό την προϋπόθεση του τι θα διδάξουμε και, περαιτέρω, τι πολίτη, δηλαδή τι κοινωνία και πολιτικό σύστημα θέλουμε. Σε κάθε περίπτωση, διδάσκοντας την αλήθεια απελευθερώνουμε το άτομο από τα δεσμά της διατεταγμένης ιδεολογίας. Η αλήθεια είναι ουσιωδώς προοδευτική. Αντιθέτως, η ιδεολογία είναι φύσει συντηρητική, αφού κατατείνει στη δέσμευση του νου και των επιλογών του ανθρώπου. Προφανώς, η γνώση της αληθούς σημασίας των εννοιών δεν εμποδίζει την επιλογή: Θα έλεγα, μάλιστα, ότι την εναρμονίζει με τη δική μας ελευθερία.
Τι συμβαίνει σήμερα στην Ευρώπη;
Η πολιτική Ευρώπη αλλάζει δραματικά τα τελευταία χρόνια. Η Γερμανία, αφού μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού διαμόρφωσε τον ευρύτερο ζωτικό οικονομικό της χώρο, τώρα ολοκληρώνει τη στρατηγική της ηγεμονία στο πλαίσιο του σκληρού πυρήνα της πολιτικής Ευρώπης. Με όχημα το ευρώ, έχει ουσιαστικά θεσμοθετήσει το συμφέρον των αγορών ως σκοπό της πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στραγγαλίζοντας και υποτάσσοντας την περίμετρο της ευρωζώνης. Τόσο στην Ε.Ε. όσο και στη Δύση, αλλά και στον κόσμο, κυριαρχεί η αρχή της ενιαίας σκέψης, σε δύο καίρια πεδία: Στο πολιτικό σύστημα και στις πολιτικές. Κοινός τόπος, η διατήρηση του πολιτικού συστήματος, που αποδίδει την πρώιμη μετα-φεουδαλική εποχή της ολιγαρχικής πολιτείας, και η ολική έφοδος της διεθνούς των αγορών που στην Ευρώπη συμπλέκεται με τη γερμανική ηγεμονική βούληση. Η ολιγαρχία των αγορών, έχοντας εγκατασταθεί στο μέλλον, έχει επιβάλει μια άνευ προηγουμένου ανατροπή των κοινωνικών κατακτήσεων, με πρόσημο την εξαθλίωση. Στο βάθος όμως η ισχύς των αγορών οφείλεται όχι στην παντοδυναμία τους αυτή καθεαυτήν, αλλά στην εμμονή της νεοτερικότητας να στοχάζεται για την πολιτεία, για τη σχέση μεταξύ κοινωνίας και πολιτικής με βάση τις θεσμικές και αξιακές παραμέτρους του 18ου αιώνα. Γι' αυτό και εκτιμώ ότι η συντριβή των κοινωνιών θα συνεχισθεί, έως τη στιγμή που θα διαρρήξουν της σχέση τους με την ιδεολογία της ενιαίας σκέψης και θα διαλογισθούν για την πολιτική, το πολιτικό σύστημα και το κράτος με τους όρους του μέλλοντος. Η δύναμη της κοινωνίας των πολιτών γίνεται εκρηκτική και ανυπέρβλητη, αρκεί να τοποθετηθεί στο φυσικό της περιβάλλον, δηλαδή να θεσμοθετηθεί ως οργανική συνιστώσα της πολιτείας.
