Δεν θα ήταν ούτε κάτι καινούριο ούτε κάτι πρωτότυπο, αν αναφερόμουν στο γεγονός ότι η Ελλάδα χρησιμοποιείται ως πειραματόζωο προκειμένου να δοκιμαστούν οι αλλαγές που θέλουν να εφαρμόσουν σε παγκόσμια κλίμακα, αυτοί που κατέχουν και διαχειρίζονται τις πηγές και το χρήμα, ας τους ονομάσουμε παγκόσμιους ολιγάρχες.
Αυτές οι αλλαγές δεν έπεσαν στο κεφάλι μας ξαφνικά. Προετοιμαζόνταν αρκετό καιρό. Κάποιοι περισσότερο ενημερωμένοι απεκάλυπταν αυτά τα σχέδια, αλλά τα συστημικά ΜΜΕ που αποτελούν όργανα της πολιτικής και οικονομικής εξουσίας τα έκρυβαν ή τα κατηγορούσαν ως συνωμοσιολογικά σενάρια.
Τώρα που αυτά τα σενάρια βρίσκονται στο στάδιο ολοκλήρωσής τους, το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να ανατρέχουμε στο ιστορικό των γεγονότων και να κάνουμε διαπιστώσεις. Μπορούμε να αντιδράσουμε με κάποιο τρόπο ή είναι πια αργά; Η αναφορά σε αυτά μπορεί να οφελήσουν σε κάτι εκτός από το να αποφευχθούν παρόμοια πειράματα μελλοντικά; Το θέμα είναι ότι όταν θα λήξει το παρόν πείραμα και μέχρι να εφαρμοστεί το επόμενο στο μέλλον, το τωρινό θα έχει ξεχαστεί.
Αυτές τις μέρες διαβάζω - μεταξύ άλλων - το βιβλίο τριών συγγραφέων, ενός Ισπανού και δυο Ιταλών, με τίτλο "Η Αφύπνιση των Γουρουνιών"*, όπου γουρούνια εννοούνται οι γνωστές τέσσερεις χώρες της νότιας Ευρώπης συν την Ιρλανδία. Σε αυτό το βιβλίο οι εν λόγω κύριοι προχωρούν σε κάποιες προτάσεις, αναφερόμενοι πρώτα στο ιστορικό των γεγονότων που μας οδήγησαν στο σημείο που βρισκόμαστε τώρα. Σε προσεχές post θα επανέλθω στα προτεινόμενα από αυτούς τους συγγραφείς, αλλά σήμερα προτείνω να διαβάσουμε προσεκτικά ένα αποκαλυπτικό κεφάλαιο με τίτλο...:
Προς το τέλος του κοινωνικού συμβολαίου
Στις ανεπτυγμένες χώρες, οι καπιταλιστές αποδέχτηκαν το μεταπολεμικό κοινωνικό συμβόλαιο ανάμεσα στο κεφάλαιο και στην εργασία εξαιτίας του φόβου τους για τον κομμουνισμό, καθώς τους στερούσε τη δυνατότητα επέκτασης σε νέα εδάφη και πληθυσμούς για τη συσσώρευση κεφαλαίου. Σε αυτό το πλαίσιο, το μοντέλο του κοινωνικού κεϋνσιανισμού απορροφούσε τους κραδασμούς της αντιπαράθεσης κεφαλαίου-εργασίας μέσω της αναδιανομής εισοδήματος (προστιθέμενης αξίας και ΑΕΠ) στην εργατική τάξη. Χάρη στην ισχύ που απέκτησαν με τους αγώνες τους στις δεκαετίες του 1950 και του 1960, οι εργαζόμενοι αύξησαν την αγοραστική δύναμή τους και την καταναλωτική ικανότητά τους, η οποία βασιζόταν στους σχετικά υψηλούς μισθούς τους· παράλληλα οι εργαζόμενοι αποτέλεσαν μια σημαντική πηγή αποταμιεύσεων, οι οποίες διοχετεύονταν, μέσω των τραπεζών, για να αντιμετωπιστεί το εταιρικό χρέος προκειμένου να γίνονται επενδύσεις και, ως εκ τούτου, να διαιωνίζεται ο κύκλος της συσσώρευσης κεφαλαίου.
Με την εξάλειψη του φόβου του κεφαλαίου για τον κομμουνισμό, αποδυναμώθηκε σημαντικά η πολιτική ισχύς των εργαζομένων, που επιδίωκαν να επιβάλουν τη συμμετοχή τους στην αναδιανομή του γενικού κοινωνικού πλούτου. Στην αποδυνάμωση αυτή συνέβαλε και η συμβιβαστική και μετριοπαθής στάση των ιστορικών κομμάτων και οργανώσεων του εργατικού κινήματος που αποδέχτηκαν τα μέτρα της νεοφιλελεύθερης προσαρμογής, όπως η μισθολογική και εργασιακή ευελιξία, η απορρύθμιση της εργατικής νομοθεσίας (δηλαδή, η θεσμοθέτηση της εργασιακής επισφάλειας), η κατάργηση πολλών από τους κανόνες που ρύθμιζαν τη λειτουργία της οικονομίας, οι ιδιωτικοποιήσεις, ο περιορισμός του ρόλου του κράτους και του δημόσιου τομέα στην οικονομία.
Επομένως, το κράτος στερήθηκε κάθε δυνατότητα αποτελεσματικής κοινωνικής παρέμβασης και τέθηκε στην υπηρεσία της αύξησης των επιχειρηματικών κερδών (μέσω των πολιτικών που προωθούσαν την «απορρύθμιση», την «ανταγωνιστικότητα», την «προσαρμογή» και τις «ιδιωτικοποιήσεις), με συνέπεια να προκληθεί διεθνής ύφεση, να αυξηθεί η ανεργία και να δεχτεί επίθεση η ισχύς των εργαζομένων και των συνδικάτων (μια επίθεση που, στη συνέχεια, ονομάστηκε πολιτική της «ευελιξίας»). Τα μέτρα αυτά, που συνδέονταν με την τρέχουσα τότε οικονομική κατάσταση, συμπληρώθηκαν με την εισαγωγή στην παραγωγική διαδικασία των νέων τεχνολογιών της αυτοματοποίησης, οι οποίες περιόρισαν δραστικά την ανάγκη για εργατικό δυναμικό και, κατά συνέπεια, μείωσαν ακόμη περισσότερο το κόστος εργασίας.
Η ευελιξία αποτελεί μια από τις συνιστώσες της απορρύθμισης, καθώς μειώνει τους περιορισμούς στις απολύσεις και προωθεί τις συμβάσεις εργασίας μερικής απασχόλησης σε αντίθεση με τις συλλογικές διαπραγματεύσεις, Η ενσωμάτωση της μισθολογικής ευελιξίας στις συλλογικές συμβάσεις εργασίας αποσκοπεί στη μισθολογική εξατομίκευση, προκειμένου να ενισχυθεί η εργασιακή πειθαρχία και να αυξηθεί η ατομική παραγωγικότητα, αλλά και νομιμοποιεί την ευελιξία μέσω των «άτυπων» (επισφαλών) συμβάσεων εργασίας.
Με αυτό τον τρόπο, κατακερματίζονται ολόκληρες κοινωνικές ομάδες και τάξεις και εξωθούνται στην πτωχοποίηση κοινωνικές τάξεις που μέχρι πρόσφατα δεν ήταν πολύ ευπρόσβλητες στις κρίσεις του συστήματος. Επιπλέον, περιθωριοποιούνται ολόκληρες περιοχές του πλανήτη, καθώς υποχρεώνονται να αντιμετωπίσουν όλο και πιο έντονο διεθνή ανταγωνισμό, αλλά και την ανάγκη του κεφαλαίου να δημιουργήσει νέες περιχαρακωμένες περιοχές.
* "H Αφύπνιση των Γουρουνιών" των L.Vasapollo, R.Martufi, J.Arriola στις εκδόσεις ΛΙΒΑΝΗ, μετάφραση Άγγ.Φιλιππάτος
Αυτές οι αλλαγές δεν έπεσαν στο κεφάλι μας ξαφνικά. Προετοιμαζόνταν αρκετό καιρό. Κάποιοι περισσότερο ενημερωμένοι απεκάλυπταν αυτά τα σχέδια, αλλά τα συστημικά ΜΜΕ που αποτελούν όργανα της πολιτικής και οικονομικής εξουσίας τα έκρυβαν ή τα κατηγορούσαν ως συνωμοσιολογικά σενάρια.
Αυτές τις μέρες διαβάζω - μεταξύ άλλων - το βιβλίο τριών συγγραφέων, ενός Ισπανού και δυο Ιταλών, με τίτλο "Η Αφύπνιση των Γουρουνιών"*, όπου γουρούνια εννοούνται οι γνωστές τέσσερεις χώρες της νότιας Ευρώπης συν την Ιρλανδία. Σε αυτό το βιβλίο οι εν λόγω κύριοι προχωρούν σε κάποιες προτάσεις, αναφερόμενοι πρώτα στο ιστορικό των γεγονότων που μας οδήγησαν στο σημείο που βρισκόμαστε τώρα. Σε προσεχές post θα επανέλθω στα προτεινόμενα από αυτούς τους συγγραφείς, αλλά σήμερα προτείνω να διαβάσουμε προσεκτικά ένα αποκαλυπτικό κεφάλαιο με τίτλο...:
Προς το τέλος του κοινωνικού συμβολαίου
Στις ανεπτυγμένες χώρες, οι καπιταλιστές αποδέχτηκαν το μεταπολεμικό κοινωνικό συμβόλαιο ανάμεσα στο κεφάλαιο και στην εργασία εξαιτίας του φόβου τους για τον κομμουνισμό, καθώς τους στερούσε τη δυνατότητα επέκτασης σε νέα εδάφη και πληθυσμούς για τη συσσώρευση κεφαλαίου. Σε αυτό το πλαίσιο, το μοντέλο του κοινωνικού κεϋνσιανισμού απορροφούσε τους κραδασμούς της αντιπαράθεσης κεφαλαίου-εργασίας μέσω της αναδιανομής εισοδήματος (προστιθέμενης αξίας και ΑΕΠ) στην εργατική τάξη. Χάρη στην ισχύ που απέκτησαν με τους αγώνες τους στις δεκαετίες του 1950 και του 1960, οι εργαζόμενοι αύξησαν την αγοραστική δύναμή τους και την καταναλωτική ικανότητά τους, η οποία βασιζόταν στους σχετικά υψηλούς μισθούς τους· παράλληλα οι εργαζόμενοι αποτέλεσαν μια σημαντική πηγή αποταμιεύσεων, οι οποίες διοχετεύονταν, μέσω των τραπεζών, για να αντιμετωπιστεί το εταιρικό χρέος προκειμένου να γίνονται επενδύσεις και, ως εκ τούτου, να διαιωνίζεται ο κύκλος της συσσώρευσης κεφαλαίου.
Με την εξάλειψη του φόβου του κεφαλαίου για τον κομμουνισμό, αποδυναμώθηκε σημαντικά η πολιτική ισχύς των εργαζομένων, που επιδίωκαν να επιβάλουν τη συμμετοχή τους στην αναδιανομή του γενικού κοινωνικού πλούτου. Στην αποδυνάμωση αυτή συνέβαλε και η συμβιβαστική και μετριοπαθής στάση των ιστορικών κομμάτων και οργανώσεων του εργατικού κινήματος που αποδέχτηκαν τα μέτρα της νεοφιλελεύθερης προσαρμογής, όπως η μισθολογική και εργασιακή ευελιξία, η απορρύθμιση της εργατικής νομοθεσίας (δηλαδή, η θεσμοθέτηση της εργασιακής επισφάλειας), η κατάργηση πολλών από τους κανόνες που ρύθμιζαν τη λειτουργία της οικονομίας, οι ιδιωτικοποιήσεις, ο περιορισμός του ρόλου του κράτους και του δημόσιου τομέα στην οικονομία.
Επομένως, το κράτος στερήθηκε κάθε δυνατότητα αποτελεσματικής κοινωνικής παρέμβασης και τέθηκε στην υπηρεσία της αύξησης των επιχειρηματικών κερδών (μέσω των πολιτικών που προωθούσαν την «απορρύθμιση», την «ανταγωνιστικότητα», την «προσαρμογή» και τις «ιδιωτικοποιήσεις), με συνέπεια να προκληθεί διεθνής ύφεση, να αυξηθεί η ανεργία και να δεχτεί επίθεση η ισχύς των εργαζομένων και των συνδικάτων (μια επίθεση που, στη συνέχεια, ονομάστηκε πολιτική της «ευελιξίας»). Τα μέτρα αυτά, που συνδέονταν με την τρέχουσα τότε οικονομική κατάσταση, συμπληρώθηκαν με την εισαγωγή στην παραγωγική διαδικασία των νέων τεχνολογιών της αυτοματοποίησης, οι οποίες περιόρισαν δραστικά την ανάγκη για εργατικό δυναμικό και, κατά συνέπεια, μείωσαν ακόμη περισσότερο το κόστος εργασίας.
Η ευελιξία αποτελεί μια από τις συνιστώσες της απορρύθμισης, καθώς μειώνει τους περιορισμούς στις απολύσεις και προωθεί τις συμβάσεις εργασίας μερικής απασχόλησης σε αντίθεση με τις συλλογικές διαπραγματεύσεις, Η ενσωμάτωση της μισθολογικής ευελιξίας στις συλλογικές συμβάσεις εργασίας αποσκοπεί στη μισθολογική εξατομίκευση, προκειμένου να ενισχυθεί η εργασιακή πειθαρχία και να αυξηθεί η ατομική παραγωγικότητα, αλλά και νομιμοποιεί την ευελιξία μέσω των «άτυπων» (επισφαλών) συμβάσεων εργασίας.
Με αυτό τον τρόπο, κατακερματίζονται ολόκληρες κοινωνικές ομάδες και τάξεις και εξωθούνται στην πτωχοποίηση κοινωνικές τάξεις που μέχρι πρόσφατα δεν ήταν πολύ ευπρόσβλητες στις κρίσεις του συστήματος. Επιπλέον, περιθωριοποιούνται ολόκληρες περιοχές του πλανήτη, καθώς υποχρεώνονται να αντιμετωπίσουν όλο και πιο έντονο διεθνή ανταγωνισμό, αλλά και την ανάγκη του κεφαλαίου να δημιουργήσει νέες περιχαρακωμένες περιοχές.
* "H Αφύπνιση των Γουρουνιών" των L.Vasapollo, R.Martufi, J.Arriola στις εκδόσεις ΛΙΒΑΝΗ, μετάφραση Άγγ.Φιλιππάτος
