Όπως είναι σε θέση να καταλάβουν οι αναγνώστες αυτού του blog, ο συγγραφέας, που άλλωστε δηλώνει υπαρξιστής, δεν χρησιμοποιεί τις λέξεις Θεός και Διάβολος (μόνο) με τον τρόπο που τις χρησιμοποιούν οι θεοσεβούμενοι, αλλά με τρόπο που θα βοηθήσει τους αναγνώστες του να εμβαθύνουν στην τριμερή σχέση/πάλη καλού, κακού και ανθρώπου.
Οι απόψεις του είναι διατυπωμένες έτσι ώστε να μπορούν να φανούν χρήσιμες και κατανοητές τόσο στους θεοσεβούμενους, όσο και στους αγνωστικιστές ή άθεους.
Σε μια από τις πρώτες μας συζητήσεις είπες ότι δημιουργηθήκαμε από κάποιον ή κάτι όχι και τόσο αλλιώτικο από εμάς. Άρα, κατά κάποιον τρόπο, δημιουργηθήκαμε κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν Του;
Ναι, Το πιστεύω.
Αυτό δεν σημαίνει ότι είμαστε περισσότερο καλοί παρά κακοί;
Είμαστε δυνητικά περισσότερο καλοί. Όταν ένας καλός άνδρας και μια καλή γυναίκα κάνουν ένα παιδί, έχουμε κάθε λόγο να πιστεύουμε ότι το παιδί θα γίνει καλός άνθρωπος. Δεν είναι όμως δεδομένο. Οι καλοί γονείς μπορεί να κάνουν και κακά παιδιά.
Εάν δημιουργηθήκαμε κατ’ εικόνα του Θεού και είμαστε δυνητικά καλοί, αλλά τελικά επιλέγουμε το κακό, τότε μπορεί να ήμασταν ανέκαθεν κακοί.
Πρόσεξε τα λόγια σου - «ανέκαθεν κακοί». Εάν, κατά τη Δημιουργία, ο Διάβολος ήταν παρών και μπήκε κι εκείνος μέσα μας, τότε αυτό που αποκαλούμε προπατορικό αμάρτημα μπορεί να θεωρηθεί ως η υποχρεωτική συνεργασία του Θεού με το Διάβολο. Γεννιόμαστε καλοί και κακοί.
Πενήντα πενήντα;
Το θέμα είναι ότι, είτε πενήντα πενήντα, είτε εξήντα σαράντα, είτε εβδομήντα τριάντα, τα ποσοστά αλλάζουν για τον καθένα μας, διότι μαίνεται ένας σφοδρός ασταμάτητος πόλεμος, όχι μόνο ανάμεσα στο Θεό και το Διάβολο -το ξαναλέω- αλλά στο Θεό και τo Διάβολο καθώς πολεμούν μέσα μας. Εμείς κλείνουμε τις δικές μας συμφωνίες μαζί Τους. Θεός και Διάβολος δεν διαθέτουν τα μέσα ώστε να μας ελέγχουν απόλυτα συνεχώς. Δεν περνάμε τη μέρα μας κανονικά, με το Θεό από το ένα μας πλευρό και το Διάβολο από το άλλο - όχι κάθε άλλο! Μας προσεγγίζουν όταν τραβάμε την προσοχή τους, όταν κινδυνεύουν τα συμφέροντά Τους και τα δικά μας. Η ιδέα, πίσω από όλες αυτές τις εικασίες, είναι ότι η θεϊκή ενέργεια είναι σαν την ανθρώπινη – κάθε άλλο παρά ανεξάντλητη. Ο Θεός και ο Διάβολος είναι υποχρεωμένοι να εξοικονομούν ενέργεια, επομένως να δίνουν μεγαλύτερη προσοχή σε κάποια στοιχεία της ανθρώπινης συμπεριφοράς παρά σε άλλα. Πολύ συχνά, παρατούν ορισμένους ανθρώπους.
Νομίζω πως τώρα νιώθω περισσότερο έτοιμος να αγγίξω το ζήτημα της ηθικής. Είναι μάλλον φανερό από όσα είπα έως τώρα ότι όχι μόνο είμαι υπαρξιστής, αλλά φτάνω και στο σημείο να πω ότι δεν γνωρίζουμε τη φύση μας. Απλώς μαθαίνουμε τον εαυτό μας όσο ζούμε τη ζωή μας. Και όσο μαθαίνουμε τόσο γεννιούνται μέσα μας ερωτήματα.
Ο Ζαν Μαλακέ έκανε κάποτε μια υπέροχη παρατήρηση - κατά τη γνώμη μου τουλάχιστον - στη διάρκεια μιας διάλεξης. Ήταν εκπληκτικός ομιλητής και στη ροή του λόγου του -στο New School συγκεκριμένα- κάποιο παιδί του είπε με παράπονο: «Δεν μας δίνετε ποτέ απαντήσεις. Μόνο θέτετε ερωτήσεις». Και ο Ζαν διέκοψε τον ειρμό του και είπε: «Δεν υπάρχουν απαντήσεις. Υπάρχουν μόνο ερωτήσεις».
Σκοπός της ζωής, λοιπόν, είναι ίσως να βρίσκουμε διαρκώς ανώτερες και καλύτερες ερωτήσεις. Γιατί; Διότι αυτό που πιστεύω εγώ -κάτι καθαρά υποθετικό αλλά και εξαιρετικά σημαντικό για μένα- είναι ότι βρισκόμαστε εδώ ως έργο του Θεού, βρισκόμαστε εδώ για να επηρεάσουμε το μέλλον Του καθώς και το δικό μας. Είμαστε η έκφραση του Θεού και τα καλλιτεχνήματα δεν είναι πάντα επιτυχημένα. Αλλά εμείς βρισκόμαστε εδώ διότι ο Θεός έχει ένα υπαρξιακό όραμα που συγκρούεται με άλλα υπαρξιακά οράματα του σύμπαντος. Και έτσι φτάνουμε στο βασικό ερώτημα της κοσμικής ηγεμονίας. Ίσως ο αρχηγός να είναι ένας, ίσως και όχι. Ίσως να υπάρχουν διάφοροι θεοί - ίσως οι ουρανοί να είναι ανάλογοι με εκείνους της εποχής του παγανισμού. Και οι θεοί να πολεμούν μεταξύ τους διεκδικώντας την κυριαρχία.
Επιστρέφουμε ξανά στο ερώτημα: «Πού έγκειται η ηθική;» Κι εγώ επανέρχομαι πάλι στην εμπιστοσύνη μας στην αυθεντία των αισθήσεων. Τι εννοώ με αυτό; Δεν είναι αλήθεια ότι καθώς απελευθερωνόμαστε από λανθασμένες αντιλήψεις για τη ζωή, καθώς απελευθερωνόμαστε από όρους και κανόνες που άλλοι μας έθεσαν, ενώ ήμασταν ακόμα παιδιά, καθώς αποκτούμε μια καλύτερη αίσθηση του εαυτού μας και των ιδεών μας, διαμορφώνουμε κι ένα ένστικτο για το αν κάνουμε το καλό ή το κακό; Ή αν απλώς δεν κάνουμε και πολλά. Όσο μεγαλώνουμε, βέβαια, υπερισχύει το «κάθε άλλο παρά πολλά». Όταν λύνω ένα σταυρόλεξο, δεν σημαίνει απαραιτήτως ότι έχω κάποιο ανώτερο κίνητρο. Απεναντίας μπορεί η συγκεκριμένη δραστηριότητα να βρίσκεται ως ένα βαθμό στο πλευρό του κακού - καταναλώνω χρόνο που θα μπορούσα να ξοδέψω με πιο εποικοδομητικό τρόπο. Ίσως όμως και να προετοιμάζω τον εαυτό μου για κάτι πραγματικά αξιόλογο. Το θέμα είναι απλό: λύνω το σταυρόλεξο και δεν το σκέφτομαι ως καλό ή κακό. Μήτε σκέφτομαι τον εαυτό μου ως καλό ή κακό, παρά λέω μάλλον ότι γέρνω ελαφρώς προς τη σωστή ή τη λάθος κατεύθυνση σε σχέση με τον τρόπο που αξιοποιώ το χρόνο μου.
Αν επομένως, αναζητούμε την ηθική, δεν μπορούμε παρά να σκεφτούμε ότι πρόκειται για τη συνισταμένη όλων των δυνάμεων που βρίσκονται μέσα μας η οποία έρχεται αντιμέτωπη με όλες τις δυνάμεις που μας υποστηρίζουν και μας ανατίθενται. Λες και βιώνουμε μια τριμερή σχέση με το Θεό και το Διάβολο, προσπαθώντας να διαισθανθούμε τι πρέπει να κάνουμε ανά πάσα στιγμή, καλό ή κακό. Θα επανέλθω λοιπόν στη μοναδική (μάλλον) επίσκεψη που μου έκανε ο Κύριος. Μπορεί τότε ο Θεός να προσπαθούσε να μου πει: «Ξέχνα την εντύπωση που έχεις για το καλό, το σωστό, το ευπρεπές. Γιατί, πολλές φορές, όταν πας προς μια κατεύθυνση που θεωρείς απρεπή, ίσως να με βοηθάς περισσότερο από όσο όταν προσπαθείς να φανείς ευπρεπής. Γιατί όταν προσπαθείς να φανείς ευπρεπής, ίσως και να δηλητηριάζεις το είναι σου με δυσάρεστα συναισθήματα που σε κάνουν πιο ψυχρό άνθρωπο και λιγότερο χρήσιμο σ’ Εμένα».
Εκείνο που θα πρότεινα εγώ ως ηθική είναι η κατάκτηση του προνομίου να ζει κανείς σε σύγχυση. Ζήστε στα βάθη της σύγχυσης με την επίγνωση πάνω από όλα, τη βεβαιότητα πάνω από όλα - ή την πεποίθηση, την ελπίδα, την πίστη, όπως θέλεις πες το - ότι τελικά υπάρχει ένας σκοπός, μια λογική, ότι όλοι μας εμπλεκόμαστε σε έναν απέραντο κοσμικό πόλεμο και ο Θεός μας χρειάζεται. Αυτό δεν σημαίνει ότι μπορούμε να βοηθήσουμε το Θεό, καθιερώνοντας κάποιες αρχές σύμφωνα με τις οποίες να ζούμε. Δεν μπορούμε. Γιατί; Διότι οι αρχές ποικίλλουν. Το σκληρότερο εμπόδιο στο να δημιουργήσει κανείς τη δική του ηθική είναι ότι καμία ηθική αρχή δεν είναι αδιάφθορη. Όταν μάλιστα προσκολλάται κανείς σε μία, διαφθείρει τον ίδιο του τον εαυτό. Και όταν βέβαια απομακρύνεται από τις αρχές του, μπορεί να θεωρηθεί έκλυτος. Η ζωή δεν είναι απλή. Η ηθική είναι σχεδόν ακατανόητη, ωστόσο υπαρκτή. Υπάρχει, ένα υπόβαθρο μετρημένων, ήπιων, θετικών συναισθημάτων. Σε γενικές γραμμές, εάν ενεργώ με τέτοιο τρόπο ώστε το σύνολο των πράξεών μου, την προκειμένη στιγμή, να μοιάζει λογικό, υπεύθυνο και ικανοποιητικό, τότε σίγουρα βιώνω καλύτερο συναίσθημα παρά εάν νιώθω άβολα με τον εαυτό μου, δυσαρεστημένος με τον εαυτό μου, εάν νιώθω ότι ο εαυτός μου δεν μου αρέσει.
Έχουμε βέβαια και περιθώρια λάθους. Όλοι μας ξέρουμε από ματαιοδοξία. Υπάρχουν άνθρωποι που όταν τους αρέσει ο εαυτός τους γίνονται επικίνδυνοι. Όταν πιστεύουν πως είναι εκπληκτικοί και φανταστικοί είναι στην πραγματικότητα φρικτοί.
