Ο ρόλος του ΔΝΤ και της ΕΚΤ στην αποδυνάμωση του ευρώ

Το τελευταίο δεκαήμερο έχουμε ασχοληθεί σε δυο σημειώματα με τα προβλήματα που αντιμετωπίζει το καπιταλιστικό μοντέλο λόγω της εκφυλιστικής επίδρασης του νεοφιλελευθερισμού επάνω του.
Έπαιξαν κάποιο ρόλο οργανισμοί όπως το ΔΝΤ και η ΕΚΤ; Υπάρχει περίπτωση να μακροημερεύσει το ευρώ σε μια ευρωζώνη που λειτουργεί με απερίσκεπτους κανόνες, αλλά και με παντελή έλλειψη σχεδίου αντιμετώπισης κρίσεων;
Γι'αυτά τα θέματα μιλάει ο ακαδημαϊκός Gérard Duménil στο παρακάτω απόσπασμα από μια συνέντευξή του στους Αρη Χατζηστεφάνου και Κατερίνα Κιτίδη.

Επιπτώσεις από τη δράση του ΔΝΤ και της ΕΚΤ στις χώρες της Ευρώπης και στο ευρώ

 Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το ΔΝΤ έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην κυριαρχία του νεοφιλελευθερισμού σε παγκόσμιο επίπεδο. Έχουμε, λόγου χάρη, τα παραδείγματα των κρίσεων που σημειώθηκαν στο τέλος της δεκαετίας του ’90 στην Ασία, την κρίση του Μεξικού το 1994, αλλά και την κρίση του 2001 στην Αργεντινή. Το ΔΝΤ υποστήριζε με όλες του τις δυνάμεις πολιτικές οι οποίες δεν ήταν βιώσιμες. Γενικότερα, το ΔΝΤ είναι ξεκάθαρα εκπρόσωπος της αμερικανικής ισχύος στον κόσμο, όπως είναι και ξεκάθαρα εκπρόσωπος του νεοφιλελευθερισμού. Δηλαδή, εκπρόσωπος των ανώτερων στρωμάτων στο νεοφιλελεύθερο εγχείρημα. Στόχος ήταν να αυξήσει το εισόδημά τους σε τρομακτικό βαθμό. Γεγονός που οδήγησε στη σημερινή κρίση. Το ΔΝΤ, λοιπόν, έπαιξε καθοριστικό ρόλο σε αυτή την εξέλιξη.

Αντίστοιχα και η ΕΚΤ ήταν όργανο επιβολής νεοφιλελεύθερων πολιτικών στην Ευρώπη. Για την ακρίβεια, δημιουργήθηκε γι’ αυτό το λόγο. Οι στόχοι που έθεσε η ΕΚΤ κατά τη δημιουργία της αποτελούν τμήμα της προσπάθειας επιβολής του νεοφιλελευθερισμού.

Τώρα, αν συγκρίνουμε την κατάσταση με τις ΗΠΑ, συνειδητοποιούμε ότι στην Ευρώπη έχουμε μια σειρά από ηλίθιους κανόνες, όπως είναι λόγου χάρη το όριο του 3% για το έλλειμμα. Πρόκειται για μια ανόητη ρύθμιση, αφού σε περίπτωση μεγάλης κρίσης είναι πρακτικά αδύνατο να εφαρμοστεί. Όπως και να ’χει, είναι προφανές ότι όλοι αυτοί οι κανόνες θεσπίστηκαν χωρίς κανένας να σκεφτεί σοβαρά ότι μια μέρα μπορεί να παρουσιάζονταν σημαντικά προβλήματα. Αντίθετα, στις ΗΠΑ, όπου υπάρχει μια ισχυρή κεντρική κυβέρνηση, μπορούν να αντιδράσουν με πολύ πιο άμεσο και ισχυρό τρόπο σε σχέση με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς.

Δεν μπορείς να συγκρίνεις τις σχέσεις που δημιουργούνται μεταξύ διαφορετικών χωρών με τις σχέσεις που υπάρχουν μεταξύ διαφορετικών περιοχών μιας χώρας. Στην περίπτωση της Ευρώπης, η αλληλεγγύη μεταξύ χωρών όπως η Γερμανία και η Ελλάδα είναι πολύ μικρή. Θέλουν, λοιπόν, να προστατεύσουν το ευρώ γιατί έχουν οφέλη από αυτό, αλλά δεν υπάρχει αίσθημα εθνικής ενότητας στην Ευρώπη. Και αυτό είναι πολύ μεγάλο πρόβλημα.

Η σημερινή κρίση θα μπορούσε να ανατρέψει τις ισορροπίες μεταξύ του ευρώ και του δολαρίου;

Όταν δημιουργήθηκαν οι λεγόμενοι θεσμοί του Μπρέτον Γουντς το 1944, στο τέλος του Β' Παγκόσμιου Πολέμου, ο Κέινς, που εκπροσωπούσε τη Βρετανία, πρότεινε τη δημιουργία ενός παγκόσμιου νομίσματος.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες αρνήθηκαν, λέγοντας ότι το δολάριο είναι ένα νόμισμα τόσο καλό όσο ο χρυσός - εκείνη την περίοδο θυμίζω ότι ίσχυε η μετατρεψιμότητα του δολαρίου σε χρυσό. Στο τέλος του Β' Παγκόσμιου Πολέμου, λοιπόν, όταν οι ΗΠΑ ήταν τόσο ισχυρές και χωρίς ελλείμματα, ήταν σε θέση να επιβάλλουν το δολάριο ως παγκόσμιο νόμισμα. Σήμερα όμως, λόγω του μεγάλου ελλείμματος της αμερικανικής οικονομίας, υπάρχει μεγάλη εκροή δολαρίων, τα οποία ουσιαστικά βρίσκονταν, παντού. Και αυτό δε συμβαίνει μόνο επειδή το δολάριο είναι ισχυρό, αλλά επειδή οι ΗΠΑ εξάγουν πολύ λιγότερα προϊόντα στον υπόλοιπο κόσμο. Έχουμε τεράστιες ροές κεφαλαίου προς το εξωτερικό και η μόνη λύση είναι αυτά τα χρήματα να επενδύονται και πάλι στο κέντρο. Το δολάριο, λοιπόν, είναι απλώς το de facto παγκόσμιο νόμισμα.

Ότι το ευρώ εμφανίζεται ως ο μεγάλος ασθενής σηματοδοτεί γενικότερη κρίση της Ευρωζώνης και της ΕΕ;

Είναι προφανές ότι χώρες όπως η Ισπανία και η Ελλάδα βρίσκονται σε πολύ δυσχερέστερη θέση σε σχέση με χώρες όπως η Γαλλία ή η Γερμανία. Αυτό δε σημαίνει ότι όλα πηγαίνουν καλά στη Γερμανία. Παρ’ όλα αυτά η Γερμανία κατάφερε να παρουσιάσει εμπορικό πλεόνασμα, το οποίο είναι βέβαια σημαντικό επίτευγμα.

Είναι προφανές, επίσης, ότι υπάρχει ένταση μεταξύ των χωρών της ευρωπαϊκής περιφέρειας με τις χώρες του κέντρου. Αν όμως οι χώρες που βρίσκονται σε σχετικά καλύτερη θέση θέλουν να προστατεύσουν το ευρώ και την Ευρωζώνη, θα πρέπει να δράσουν άμεσα. Φυσικά, όλα αυτά θα έπρεπε να έχουν γίνει νωρίτερα και, όπως προείπα, δε θα έπρεπε να έχουν υπάρξει κανόνες όπως το όριο του 3% στα ελλείμματα. Οι κεντρικές τράπεζες θα έπρεπε από τη μεριά τους να παίζουν καθοριστικό ρόλο.

Τώρα όμως βρισκόμαστε στο μέσο μια παγκόσμιας κρίσης, στην οποία ακόμα και οι ΗΠΑ έχουν έλλειμμα της τάξης του 11% του ΑΕΠ. Πρέπει, λοιπόν, να αναγνωρίσουμε το μέγεθος του προβλήματος. Αντ’ αυτού, αντί να υπάρχει μια διαφορετική πολιτική, προτιμήθηκε η επιβολή κοντόφθαλμων νεοφιλελεύθερων κανόνων. Είναι προφανές ότι δεν υπάρχει σχέδιο για την άσκηση ενεργητικής πολιτικής σε περιόδους κρίσεων. Εκτός, λοιπόν, από τους λανθασμένους κανόνες του παρελθόντος, υπάρχει και η έλλειψη σχεδιασμού για μια παγκόσμια κρίση.

Πριν από μερικές εβδομάδες οι Δημοκρατικοί, που συμμετείχαν σε μια ειδική επιτροπή που συστήθηκε στις ΗΠΑ από τον πρόεδρο Ομπάμα, είπαν ξεκάθαρα στην έκθεσή τους ότι «εμείς είμαστε υπεύθυνοι», η κυβέρνηση είναι υπεύθυνη και η παρούσα κρίση οφείλεται στις κυβερνητικές παρεμβάσεις. Αναγνωρίζουν, δηλαδή, ότι η Ομοσπονδιακή Κεντρική Τράπεζα δεν ήταν προετοιμασμένη να  αντιμετωπίσει μια κρίση τέτοιου μεγέθους. Ας δούμε τώρα την κατάσταση και από την ευρωπαϊκή πλευρά. Εάν οι ΗΠΑ δηλώνουν ότι δεν ήταν έτοιμες για την κατάσταση, τι να πούμε για τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις. Τι να πούμε για τους ευρωπαϊκούς θεσμούς; Αυτοί δεν ήταν απλώς 50% απροετοίμαστοι, ήταν 100% απροετοίμαστοι! Προφανώς δεν είναι πρόθεσή μου να υπερασπιστώ τους αμερικανικούς θεσμούς, αλλά να δείξω ότι, συγκριτικά, η προετοιμασία στην Ευρώπη ήταν μηδενική.