Κάθε προηγμένη χώρα διαθέτει πτωχευτικό δίκαιο, αλλά δεν
υπάρχει αντίστοιχο πλαίσιο για τα κράτη δανειολήπτες, επισημαίνουν ο
γνωστός νομπελίστας οικονομολόγος Τζόσεφ Στίγκλιτζ και ο
συνεργαζόμενος ερευνητής του Πανεπιστημίου Κολούμπια, Μάρτιν Γκούζμαν.
Το νομικό αυτό κενό, τονίζουν, έχει σημασία, γιατί, όπως πλέον βλέπουμε
στην Ελλάδα και το Πουέρτο Ρίκο, μπορεί να ξεζουμίσει ολόκληρες
οικονομίες.
Τον Σεπτέμβριο, τα Ηνωμένα Έθνη έκαναν ένα μεγάλο βήμα προς την
πλήρωση του κενού, εγκρίνοντας ένα σύνολο αρχών για την αναδιάρθρωση του
δημοσίου χρέους. Οι εννέα αρχές – ήτοι, το δικαίωμα μιας χώρας να
ξεκινήσει μια αναδιάρθρωση χρέους, η ετεροδικία, η ισότιμη μεταχείριση
πιστωτών, η (υπερ)πλειοψηφική αναδιάρθρωση, η διαφάνεια, η αμεροληψία, η
νομιμότητα, η βιωσιμότητα, και η καλή πίστη στις διαπραγματεύσεις –
αποτελούν τα βασικά στοιχεία ενός αποτελεσματικού διεθνούς κράτους
δικαίου.
Η συντριπτική υποστήριξη προς τις αρχές αυτές, με 136 μέλη του ΟΗΕ να ψηφίζουν υπέρ και μόλις έξι κατά (με επικεφαλής τις Ηνωμένες Πολιτείες) καταδεικνύουν την έκταση της παγκόσμιας συναίνεσης επί της ανάγκης έγκαιρης επίλυσης των κρίσεων χρέους. Αλλά το επόμενο βήμα – μια διεθνής συνθήκη που θα θεσπίζει ένα παγκόσμιο σύστημα πτώχευσης στο οποίο θα δεσμεύονται όλες οι χώρες- ενδέχεται να αποδειχθεί πιο δύσκολο, γράφουν οι Στίγκλιτζ και Γκούζμαν.
Τα πρόσφατα γεγονότα υπογραμμίζουν τους τεράστιους κινδύνους που απορρέουν από την έλλειψη ενός πλαισίου για την αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους. Η κρίση χρέους του Πουέρτο Ρίκο δεν μπορεί να επιλυθεί. Ειδικότερα, τα δικαστήρια των ΗΠΑ ακύρωσαν το εγχώριο πτωχευτικό δίκαιο, κρίνοντας ότι επειδή το νησί είναι, επί της ουσίας, μία αποικία των ΗΠΑ, η κυβέρνησή του δεν διαθέτει την εξουσία για να εφαρμόζει τη δική του νομοθεσία.
Στην περίπτωση της Αργεντινής, ένα άλλο δικαστήριο των ΗΠΑ επέτρεψε σε μια μικρή μειοψηφία των λεγόμενων «vulture funds» («ταμεία-όρνεα») να θέσουν σε κίνδυνο μια διαδικασία αναδιάρθρωσης με την οποία είχε συμφωνήσει το 92,4% των πιστωτών της χώρας. Ομοίως, στην Ελλάδα, η απουσία ενός διεθνούς νομικού πλαισίου υπήρξε ένας σημαντικός λόγος για τον οποίο οι πιστωτές της – η τρόικα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου – μπόρεσαν να επιβάλουν πολιτικές οι οποίες προκάλεσαν τεράστιες ζημίες.
Ωστόσο, ορισμένοι ισχυροί παράγοντες θα αρκούνταν και σε πολύ πιο συγκρατημένα μέτρα από τη θέσπιση ενός διεθνούς δικαίου, συνεχίζουν οι Στίγκλιτζ και Γκούζμαν. Η Διεθνής Ένωση για τις Κεφαλαιαγορές (ICMA), η οποία υποστηρίζεται από το ΔΝΤ και το αμερικανικό υπουργείο Οικονομικών, προτείνει την αλλαγή της γλώσσας των συμβολαίων χρέους. Ακρογωνιαίος λίθος τέτοιων προτάσεων είναι η εφαρμογή καλύτερων ρητρών συλλογικής δράσης (CAC: collective action clauses), ώστε προτάσεις αναδιάρθρωσης που έχουν εγκριθεί από την υπερπλειοψηφία των πιστωτών να καθίσταναι δεσμευτικές και για όλους τους υπόλοιπους.
Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν θα ήταν ολοκληρωμένη λύση, σημειώνουν οι αρθρογράφοι. Η πρόταση της ICMA δεν επιλύει για παράδειγμα το ζήτημα των διαφορών που προκύπτουν λόγω των διαφορετικών νομικών πλαισίων στις διάφορες χώρες όπου έχουν εκδοθεί τα ομόλογα.
Επιπλέον, προωθείται η αθέμιτη σύμπραξη μεταξύ των μεγάλων χρηματοοικονομικών κέντρων, καθώς βάσει της πρότασης της ICMA, για την ενεργοποίηση των CAC θα θεωρούνται έγκυρες μόνον οι ψήφοι όσων πιστωτών διακρατούν ομόλογα τα οποία έχουν εκδοθεί υπό ένα περιορισμέμο σύνολο νομικών πλαισίων. Ούτε και ασχολείται καθόλου η πρόταση της ICMA με την ανισότητα ανάμεσα στους επίσημους δανειστές και τους αφανείς (τους συνταξιούχους και τους εργαζόμενους έναντι των οποίων έχουν επίσης υποχρεώσεις τα κράτη οφειλέτες).
Οι έξι χώρες που καταψήφισαν το ψήφισμα του ΟΗΕ ήταν οι ΗΠΑ, Καναδάς, Γερμανία, Ισραήλ, Ιαπωνία, και Βρετανία. Όλες τους διαθέτουν εγχώριο νομικό πλαίσιο πτωχεύσεων, γιατί αναγνωρίζουν πως οι ρήτρες CAC δεν αρκούν, παρατηρούν οι Στίγκλιτζ και Γκούζμαν. Συγχρόνως όμως, όλες τους αρνούνται να δεχθούν πως το ίδιο σκεπτικό που διέπει το εγχώριο κράτος δικαίου – όπου περιλαμβάνονται και διατάξεις για την προστασία των αδύναμων δανειοληπτών από τους ισχυρούς και καταχρηστικούς πιστωτές – ισχύει επίσης και σε διεθνές επίπεδο. Ενίστανται μάλιστα στη θέσπιση ενός διεθνούς νομικού πλαισίου, γιατί θεωρούν ότι παρεμβαίνει στην εθνική τους κυριαρχία, γεγονός που σύμφωνα με τους αθρογράφους αποτελεί ειρωνεία, όταν η πιο σημαντική αρχή για την οποία η διεθνής κοινότητα έχει δώσει τη συγκατάθεσή του είναι ο σεβασμός για την ετεροδικία. Φταίει ίσως το γεγονός ότι οι εν λόγω χώρες είναι εκ των κορυφαίων πιστωτών, και δεν θα ήθελαν σε καμία περίπτωση να ασπαστούν περιορισμούς επί της εξουσίας τους.
Η συντριπτική υποστήριξη προς τις αρχές αυτές, με 136 μέλη του ΟΗΕ να ψηφίζουν υπέρ και μόλις έξι κατά (με επικεφαλής τις Ηνωμένες Πολιτείες) καταδεικνύουν την έκταση της παγκόσμιας συναίνεσης επί της ανάγκης έγκαιρης επίλυσης των κρίσεων χρέους. Αλλά το επόμενο βήμα – μια διεθνής συνθήκη που θα θεσπίζει ένα παγκόσμιο σύστημα πτώχευσης στο οποίο θα δεσμεύονται όλες οι χώρες- ενδέχεται να αποδειχθεί πιο δύσκολο, γράφουν οι Στίγκλιτζ και Γκούζμαν.
Τα πρόσφατα γεγονότα υπογραμμίζουν τους τεράστιους κινδύνους που απορρέουν από την έλλειψη ενός πλαισίου για την αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους. Η κρίση χρέους του Πουέρτο Ρίκο δεν μπορεί να επιλυθεί. Ειδικότερα, τα δικαστήρια των ΗΠΑ ακύρωσαν το εγχώριο πτωχευτικό δίκαιο, κρίνοντας ότι επειδή το νησί είναι, επί της ουσίας, μία αποικία των ΗΠΑ, η κυβέρνησή του δεν διαθέτει την εξουσία για να εφαρμόζει τη δική του νομοθεσία.
Στην περίπτωση της Αργεντινής, ένα άλλο δικαστήριο των ΗΠΑ επέτρεψε σε μια μικρή μειοψηφία των λεγόμενων «vulture funds» («ταμεία-όρνεα») να θέσουν σε κίνδυνο μια διαδικασία αναδιάρθρωσης με την οποία είχε συμφωνήσει το 92,4% των πιστωτών της χώρας. Ομοίως, στην Ελλάδα, η απουσία ενός διεθνούς νομικού πλαισίου υπήρξε ένας σημαντικός λόγος για τον οποίο οι πιστωτές της – η τρόικα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου – μπόρεσαν να επιβάλουν πολιτικές οι οποίες προκάλεσαν τεράστιες ζημίες.
Ωστόσο, ορισμένοι ισχυροί παράγοντες θα αρκούνταν και σε πολύ πιο συγκρατημένα μέτρα από τη θέσπιση ενός διεθνούς δικαίου, συνεχίζουν οι Στίγκλιτζ και Γκούζμαν. Η Διεθνής Ένωση για τις Κεφαλαιαγορές (ICMA), η οποία υποστηρίζεται από το ΔΝΤ και το αμερικανικό υπουργείο Οικονομικών, προτείνει την αλλαγή της γλώσσας των συμβολαίων χρέους. Ακρογωνιαίος λίθος τέτοιων προτάσεων είναι η εφαρμογή καλύτερων ρητρών συλλογικής δράσης (CAC: collective action clauses), ώστε προτάσεις αναδιάρθρωσης που έχουν εγκριθεί από την υπερπλειοψηφία των πιστωτών να καθίσταναι δεσμευτικές και για όλους τους υπόλοιπους.
Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν θα ήταν ολοκληρωμένη λύση, σημειώνουν οι αρθρογράφοι. Η πρόταση της ICMA δεν επιλύει για παράδειγμα το ζήτημα των διαφορών που προκύπτουν λόγω των διαφορετικών νομικών πλαισίων στις διάφορες χώρες όπου έχουν εκδοθεί τα ομόλογα.
Επιπλέον, προωθείται η αθέμιτη σύμπραξη μεταξύ των μεγάλων χρηματοοικονομικών κέντρων, καθώς βάσει της πρότασης της ICMA, για την ενεργοποίηση των CAC θα θεωρούνται έγκυρες μόνον οι ψήφοι όσων πιστωτών διακρατούν ομόλογα τα οποία έχουν εκδοθεί υπό ένα περιορισμέμο σύνολο νομικών πλαισίων. Ούτε και ασχολείται καθόλου η πρόταση της ICMA με την ανισότητα ανάμεσα στους επίσημους δανειστές και τους αφανείς (τους συνταξιούχους και τους εργαζόμενους έναντι των οποίων έχουν επίσης υποχρεώσεις τα κράτη οφειλέτες).
Οι έξι χώρες που καταψήφισαν το ψήφισμα του ΟΗΕ ήταν οι ΗΠΑ, Καναδάς, Γερμανία, Ισραήλ, Ιαπωνία, και Βρετανία. Όλες τους διαθέτουν εγχώριο νομικό πλαίσιο πτωχεύσεων, γιατί αναγνωρίζουν πως οι ρήτρες CAC δεν αρκούν, παρατηρούν οι Στίγκλιτζ και Γκούζμαν. Συγχρόνως όμως, όλες τους αρνούνται να δεχθούν πως το ίδιο σκεπτικό που διέπει το εγχώριο κράτος δικαίου – όπου περιλαμβάνονται και διατάξεις για την προστασία των αδύναμων δανειοληπτών από τους ισχυρούς και καταχρηστικούς πιστωτές – ισχύει επίσης και σε διεθνές επίπεδο. Ενίστανται μάλιστα στη θέσπιση ενός διεθνούς νομικού πλαισίου, γιατί θεωρούν ότι παρεμβαίνει στην εθνική τους κυριαρχία, γεγονός που σύμφωνα με τους αθρογράφους αποτελεί ειρωνεία, όταν η πιο σημαντική αρχή για την οποία η διεθνής κοινότητα έχει δώσει τη συγκατάθεσή του είναι ο σεβασμός για την ετεροδικία. Φταίει ίσως το γεγονός ότι οι εν λόγω χώρες είναι εκ των κορυφαίων πιστωτών, και δεν θα ήθελαν σε καμία περίπτωση να ασπαστούν περιορισμούς επί της εξουσίας τους.
