Για να κάνουμε ένα διάλειμα από την πολιτικολογία, η οποία άλλωστε αναμένεται να μας απασχολήσει στο μέγιστο βαθμό τις επόμενες δυο τρεις βδομάδες, επικαλέστηκα ένα κείμενο του νομπελίστα Ζοζέ Σαραμάγκου από το blog που διατηρούσε τα τελευταία χρόνια της ζωής του.
Σε αυτό το κείμενο κάνει μερικές απλές προτάσεις που μπορούμε να εφαρμόσουμε όλοι μας με σκοπό να βελτιώσουμε τις συνθήκες ζωής μας και να οδηγηθούμε σε μια κοινωνία με μειωμένες αντιθέσεις μεταξύ των ανθρώπων που αποτελούν τους κατοίκους αυτού του πλανήτη.
Φαντάζουν ανεφάρμοστες; Το μέλλον όμως, δεν εξαρτάται από τις δικές μας αποφάσεις;
Το Αύριο και η χιλιετία
(25 Μαρτίου 2009)
Σε μια συνάντηση ζητήθηκε από εμένα και άλλους συγγραφείς να χαράξουμε στόχους για τη χιλιετία. Εμένα μου φάνηκε υπερβολικά φιλόδοξο να μιλήσουμε για τη χιλιετία, γι’ αυτό προσφέρθηκα να μιλήσω μόνο για την επόμενη μέρα.
Ως προς τα οράματα του μέλλοντος, πιστεύω πως θα ήταν προτιμότερο να μας απασχολούσε αρχικά η αυριανή μέρα, οπότε υποθέτουμε πως θα είμαστε όλοι σχεδόν, ζωντανοί. Στ' αλήθεια, το μακρινό έτος 1000, σε κάθε γωνιά της Ευρώπης, οι λιγοστοί σοφοί και οι πολλοί θεολόγοι που τότε υπήρχαν, αν είχαν βαλθεί να μαντέψουν πώς θα ήταν ο κόσμος μετά από χίλια χρόνια, είμαι σίγουρος πως θα έπεφταν έξω σε όλα. Ωστόσο πιστεύω πως υπάρχει κάτι που θα το έβρισκαν: ότι δεν υπάρχει καμία θεμελιώδης διαφορά ανάμεσα στο μπερδεμένο ανθρώπινο ον του σήμερα, που ούτε ξέρει, ούτε θέλει να ρωτήσει πού το πηγαίνουν, και τον τρομοκρατημένο κόσμο που εκείνο τον καιρό πίστευε πως πλησίαζε η συντέλεια του κόσμου.
Αντίστοιχα, μπορούμε να προβλέψουμε έναν πολύ μεγαλύτερο αριθμό διαφορών κάθε είδους ανάμεσα σε μας τους σημερινούς ανθρώπους και αυτούς που θα μας διαδεχθούν, όχι σε χίλια χρόνια, αλλά σε εκατό. Με άλλα λόγια ίσως να έχουμε μεγάλη σχέση με αυτούς που έζησαν πριν από μία χιλιετία μεγαλύτερη απ’ ό,τι με τους άλλους που θα κατοικούν τον πλανήτη σε έναν αιώνα... Τώρα τελειώνει ο κόσμος, βρίσκεται στη δύση του ό,τι πριν από χίλια χρόνια μόλις ανέτελλε.
Πάντως, μέχρι να τελειώσει ο κόσμος, και μέχρι να δύσει ο Ήλιος, γιατί δεν αφιερώνουμε λίγο τη σκέψη μας στην αυριανή μέρα, αυτή κατά την οποία όλοι σχεδόν εμείς θα είμαστε, ευτυχώς, ακόμα ζωντανοί; Αντί για διάφορες προκλητικά ανώφελες προτάσεις προς χρήση την τρίτη χιλιετία, που στη συνέχεια, κατά πάσα πιθανότητα, θα φροντίσει να γίνει σκόνη, γιατί δεν αποφασίζουμε να στήσουμε στα πόδια τους μερικές απλές ιδέες και μερικά προγράμματα που είναι στη δυνατότητα κατανόησης του καθενός; Για παράδειγμα, κι αν τυχόν δεν βρεθεί κάτι καλύτερο, τις εξής: α) ν’ αναπτυχθούμε από τα μετόπισθεν, δηλαδή να φροντίσουμε να πλησιάσουν την πρώτη γραμμή της ευζωίας οι αυξανόμενες μάζες του πληθυσμού τις οποίες άφησαν πίσω τα μοντέλα ανάπτυξης που χρησιμοποιούμε, β) να εμπνεύσουμε ένα νέο νόημα στις υποχρεώσεις του ανθρώπου και να το καταστήσουμε αλληλένδετο με την πλήρη άσκηση των δικαιωμάτων του, γ) να ζήσουμε ως επιζήσαντες, γιατί τα αγαθά, ο πλούτος και τα προϊόντα του πλανήτη δεν είναι ανεξάντλητα, δ) να επιλύσουμε την αντίφαση ανάμεσα στη δήλωση ότι ερχόμαστε όλο και πιο κοντά μεταξύ μας και τη διαπίστωση ότι βρισκόμαστε όλο και περισσότερο απομονωμένοι, ε) να μειώσουμε τη διαφορά, που αυξάνεται μέρα τη μέρα, ανάμεσα σε αυτούς που ξέρουν πολλά και αυτούς που ξέρουν λίγα.
Πιστεύω πως από τις απαντήσεις που θα δώσουμε σ’ αυτά τα ζητήματα θα εξαρτηθεί η αυριανή και η μεθαυριανή μας μέρα. Θα εξαρτηθεί ο επόμενος αιώνας. Και η χιλιετία ολόκληρη. Και, επί τη ευκαιρία, ας επιστρέψουμε στη φιλοσοφία.
Σε αυτό το κείμενο κάνει μερικές απλές προτάσεις που μπορούμε να εφαρμόσουμε όλοι μας με σκοπό να βελτιώσουμε τις συνθήκες ζωής μας και να οδηγηθούμε σε μια κοινωνία με μειωμένες αντιθέσεις μεταξύ των ανθρώπων που αποτελούν τους κατοίκους αυτού του πλανήτη.
Φαντάζουν ανεφάρμοστες; Το μέλλον όμως, δεν εξαρτάται από τις δικές μας αποφάσεις;
Το Αύριο και η χιλιετία
(25 Μαρτίου 2009)
Σε μια συνάντηση ζητήθηκε από εμένα και άλλους συγγραφείς να χαράξουμε στόχους για τη χιλιετία. Εμένα μου φάνηκε υπερβολικά φιλόδοξο να μιλήσουμε για τη χιλιετία, γι’ αυτό προσφέρθηκα να μιλήσω μόνο για την επόμενη μέρα. Ως προς τα οράματα του μέλλοντος, πιστεύω πως θα ήταν προτιμότερο να μας απασχολούσε αρχικά η αυριανή μέρα, οπότε υποθέτουμε πως θα είμαστε όλοι σχεδόν, ζωντανοί. Στ' αλήθεια, το μακρινό έτος 1000, σε κάθε γωνιά της Ευρώπης, οι λιγοστοί σοφοί και οι πολλοί θεολόγοι που τότε υπήρχαν, αν είχαν βαλθεί να μαντέψουν πώς θα ήταν ο κόσμος μετά από χίλια χρόνια, είμαι σίγουρος πως θα έπεφταν έξω σε όλα. Ωστόσο πιστεύω πως υπάρχει κάτι που θα το έβρισκαν: ότι δεν υπάρχει καμία θεμελιώδης διαφορά ανάμεσα στο μπερδεμένο ανθρώπινο ον του σήμερα, που ούτε ξέρει, ούτε θέλει να ρωτήσει πού το πηγαίνουν, και τον τρομοκρατημένο κόσμο που εκείνο τον καιρό πίστευε πως πλησίαζε η συντέλεια του κόσμου.
Αντίστοιχα, μπορούμε να προβλέψουμε έναν πολύ μεγαλύτερο αριθμό διαφορών κάθε είδους ανάμεσα σε μας τους σημερινούς ανθρώπους και αυτούς που θα μας διαδεχθούν, όχι σε χίλια χρόνια, αλλά σε εκατό. Με άλλα λόγια ίσως να έχουμε μεγάλη σχέση με αυτούς που έζησαν πριν από μία χιλιετία μεγαλύτερη απ’ ό,τι με τους άλλους που θα κατοικούν τον πλανήτη σε έναν αιώνα... Τώρα τελειώνει ο κόσμος, βρίσκεται στη δύση του ό,τι πριν από χίλια χρόνια μόλις ανέτελλε.
Πάντως, μέχρι να τελειώσει ο κόσμος, και μέχρι να δύσει ο Ήλιος, γιατί δεν αφιερώνουμε λίγο τη σκέψη μας στην αυριανή μέρα, αυτή κατά την οποία όλοι σχεδόν εμείς θα είμαστε, ευτυχώς, ακόμα ζωντανοί; Αντί για διάφορες προκλητικά ανώφελες προτάσεις προς χρήση την τρίτη χιλιετία, που στη συνέχεια, κατά πάσα πιθανότητα, θα φροντίσει να γίνει σκόνη, γιατί δεν αποφασίζουμε να στήσουμε στα πόδια τους μερικές απλές ιδέες και μερικά προγράμματα που είναι στη δυνατότητα κατανόησης του καθενός; Για παράδειγμα, κι αν τυχόν δεν βρεθεί κάτι καλύτερο, τις εξής: α) ν’ αναπτυχθούμε από τα μετόπισθεν, δηλαδή να φροντίσουμε να πλησιάσουν την πρώτη γραμμή της ευζωίας οι αυξανόμενες μάζες του πληθυσμού τις οποίες άφησαν πίσω τα μοντέλα ανάπτυξης που χρησιμοποιούμε, β) να εμπνεύσουμε ένα νέο νόημα στις υποχρεώσεις του ανθρώπου και να το καταστήσουμε αλληλένδετο με την πλήρη άσκηση των δικαιωμάτων του, γ) να ζήσουμε ως επιζήσαντες, γιατί τα αγαθά, ο πλούτος και τα προϊόντα του πλανήτη δεν είναι ανεξάντλητα, δ) να επιλύσουμε την αντίφαση ανάμεσα στη δήλωση ότι ερχόμαστε όλο και πιο κοντά μεταξύ μας και τη διαπίστωση ότι βρισκόμαστε όλο και περισσότερο απομονωμένοι, ε) να μειώσουμε τη διαφορά, που αυξάνεται μέρα τη μέρα, ανάμεσα σε αυτούς που ξέρουν πολλά και αυτούς που ξέρουν λίγα.
Πιστεύω πως από τις απαντήσεις που θα δώσουμε σ’ αυτά τα ζητήματα θα εξαρτηθεί η αυριανή και η μεθαυριανή μας μέρα. Θα εξαρτηθεί ο επόμενος αιώνας. Και η χιλιετία ολόκληρη. Και, επί τη ευκαιρία, ας επιστρέψουμε στη φιλοσοφία.
