Όταν παρουσιάστηκε για πρώτη φορά την τέταρτη δεκαετία του περασμένου αιώνα η θεωρία του νεοφιλελευθερισμού, είχε θεωρηθεί ως πολλά υποσχόμενη εξέλιξη των γνωστών τότε οικονομικών θεωριών, μια μέση οδός ανάμεσα στον φιλελευθερισμό και τον σοσιαλισμό, που πρότεινε την ελεύθερη λειτουργία του μηχανισμού τιμών της ανοικτής αγοράς, την ελεύθερη
επιχειρηματικότητα, και τον ελεύθερο ανταγωνισμό, με σκοπό να δομηθούν κράτη δικαίου. Όπως πάντα σχεδόν, η πράξη διέψευσε τη θεωρία και σήμερα ο νεοφιλελευθερισμός έχει καταντήσει ο μεγάλος εχθρός των λαών. Το δογματικό σύστημα που καθορίζει τις αρχές που διέπουν τον νεοφιλελευθερισμό είναι η "Συναίνεση της Ουάσιγκτον" (Washington Consensus). Ο Noam Chomsky μας εξηγεί περί τίνος πρόκειται στο κείμενό του που ακολουθεί. Διαβάζοντάς το διαπιστώνουμε ότι όσα συμβαίνουν στη χώρα μας σήμερα, μόνο τυχαία δεν είναι.
Η ΣΥΝΑΙΝΕΣΗ ΤΗΣ ΟΥΑΣΙΓΚΤΟΝ
Ο όρος «νεοφιλελευθερισμός» προϋποθέτει ένα σύστημα αρχών που είναι καινούριο αλλά στηρίζεται επίσης στις κλασικές φιλελεύθερες ιδέες για τις οποίες προστάτης άγιος θεωρείται ο Άνταμ Σμιθ. Το δογματικό σύστημα είναι επίσης γνωστό ως «η συναίνεση της Ουάσιγκτον», πράγμα που κάτι υπαινίσσεται για την παγκόσμια τάξη. Προσεκτικότερη θεώρηση δείχνει ότι η πρόταση για την παγκόσμια τάξη είναι αρκετά ακριβής, αλλά όχι τα υπόλοιπα. Τα δόγματα δεν είναι νέα και οι βασικές συλλήψεις απέχουν κατά πολύ από αυτές που έδωσαν πνοή στη φιλελεύθερη παράδοση από την εποχή του Διαφωτισμού.
Η νεοφιλελεύθερη συναίνεση της Ουάσιγκτον είναι μια σειρά αρχών προσανατολισμένων στην αγορά που σχεδιάστηκαν από την κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών και τα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα τα οποία σε σημαντικό βαθμό οι ΗΠΑ έχουν υπό την κυριαρχία τους· αρχές που εφαρμόζονται από τα ιδρύματα αυτά με διάφορους τρόπους - στην περίπτωση των ευάλωτων κοινωνιών εφαρμόζονται συχνά ως αυστηρά προγράμματα διαρθρωτικής προσαρμογής. Εν συντομία οι βασικοί κανόνες είναι: Ελευθερώστε το εμπόριο και τη χρηματοπιστωτική αγορά, αφήστε την αγορά να καθορίζει τις τιμές («σωστές τιμές»), βάλτε τέρμα στον πληθωρισμό («μακροοικονομική σταθερότητα»), ιδιωτικοποιήστε. Η κυβέρνηση πρέπει «να βγει από τη μέση» - ως εκ τούτου και ο πληθυσμός, εφόσον η κυβέρνηση είναι δημοκρατική, αν και το συμπέρασμα αυτό δεν λέγεται ανοικτά . Οι αποφάσεις αυτών που επιβάλλουν τη «συναίνεση» φυσικά επηρεάζουν έντονα την παγκόσμια τάξη. Μερικοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι ισχύουν πολύ σκληρότερες θέσεις. Ο διεθνής επιχειρηματικός Τύπος αναφέρει αυτούς τους θεσμούς ως τον πυρήνα μιας «de facto παγκόσμιας κυβέρνησης» μιας νέας «ιμπεριαλιστικής εποχής».
Είτε ακριβής είτε όχι, αυτή η περιγραφή μας υπηρετεί ως υπόμνηση ότι οι θεσμοί που μας κυβερνούν δεν είναι ανεξάρτητοι παράγοντες, αλλά αντανακλούν την κατανομή της ισχύος στην ευρύτερη κοινωνία. Αυτό ήταν κοινότοπο τουλάχιστον από την εποχή του Άνταμ Σμιθ, που έδειξε ότι οι «κύριοι αρχιτέκτονες» της πολιτικής στην Αγγλία ήταν οι «έμποροι και βιομήχανοι», που χρησιμοποιούσαν την κρατική ισχύ για να υπηρετήσουν τα δικά τους συμφέροντα όσο «θλιβερές» και αν ήταν οι επιπτώσεις σε άλλους, συμπεριλαμβανομένου και του λαού της Αγγλίας. Το ενδιαφέρον του Σμιθ αφορούσε τον «πλούτο των εθνών» αλλά αντιλαμβανόταν ότι το «εθνικό συμφέρον» είναι εν πολλοίς μια πλάνη: Μέσα στο «έθνος» υπάρχουν σφοδρά συγκρουόμενα συμφέροντα και για να γίνουν η πολιτική και τα αποτελέσματά της κατανοητά, πρέπει να αναρωτηθούμε πού βρίσκεται η ισχύς και πώς ασκείται, κάτι που αργότερα αποκλήθηκε ταξική ανάλυση.
Οι «βασικοί αρχιτέκτονες» της νεοφιλελεύθερης «συναίνεσης της Ουάσιγκτον» είναι οι κυρίαρχοι της ιδιωτικής οικονομίας, κυρίως τεράστιες εταιρείες που ελέγχουν μεγάλο μέρος της διεθνούς οικονομίας και έχουν τα μέσα να κυριαρχούν επί των πολιτικών σχηματισμών όπως και στη δομή της σκέψης και της γνώμης. Για προφανείς λόγους, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν ειδικό ρόλο στο σύστημα. Για να χρησιμοποιήσουμε τις λέξεις του Τζέραλντ Χέινς, ειδικού της διπλωματικής ιστορίας που παράλληλα ήταν και ο πρώτος τη τάξει ιστορικός της CIA: «Έπειτα από τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, οι Ηνωμένες Πολιτείες ανέλαβαν, λόγω ιδίου συμφέροντος, ευθύνη για την ευημερία του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος». Ο Χέινς ενδιαφέρεται για αυτό που αποκαλεί «εξαμερικανισμό της Βραζιλίας», αλλά μόνο ως ειδική περίπτωση. Και οι λέξεις του είναι αρκετά ακριβείς.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες υπήρξαν πολύ πριν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου και στη διάρκεια του πολέμου πλούτισαν, ενο') οι ανταγωνιστές τους εξασθένησαν σημαντικά. Η οικονομία που συντονιζόταν στη διάρκεια του πολέμου από το κράτος ήταν επιτέλους ικανή να ξεπεράσει τη Μεγάλη Κρίση. Με το τέλος του πολέμου, οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν τον μισό από τον παγκόσμιο πλούτο και θέση ισχύος χιυρίς ιστορικό προηγούμενο. Φυσικά, οι κύριοι αρχιτέκτονες της πολιτικής είχαν την πρόθεση να χρησιμοποιήσουν αυτή την ισχύ για να σχεδιάσουν ένα παγκόσμιο σύστημα υπέρ των δικών τους συμφερόντων.
Ως τις κυριότερες απειλές εναντίον αυτών των συμφερόντων, ιδίως στη Λατινική Αμερική, υψηλού επιπέδου έγγραφα αναφέρουν τα «ριζοσπαστικά» και «εθνικιστικά καθεστώτα» που ανταποκρίνονται στις λαϊκές πιέσεις «για άμεση βελτίωση των χαμηλού επιπέδου συνθηκών διαβίωσης των μαζών» και για ανάπτυξη που θα καλύψει τις εγχώριες ανάγκες. Αυτές οι τάσεις έρχονται σε σύγκρουση με την απαίτηση για «πολιτικό και οικονομικό κλίμα που συμβάλλει στις ιδιωτικές επενδύσεις», με τον επαρκή επαναπατρισμό των κερδών και την «προστασία των δικών μας πρώτων υλών» - δικών μας ακόμη και αν βρίσκονται κάπου αλλού. Για τέτοιας φύσης λόγους, ο ση- μαίνων σχεδιαστής πολιτικής Τζωρτζ Κέναν συμβούλευσε ότι θα έπρεπε «να σταματήσουμε να μιλάμε για ασαφείς και μη πραγματικούς αντικειμενικούς σκοπούς όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα, την άνοδο του βιοτικού επιπέδου και τον εκδημοκρατισμό» και πρέπει «να ασχολούμαστε με άμεσες έννοιες ισχύος», που «δεν παρακωλύονται από ιδεολογικά συνθήματα» περί «αλτρουισμού και παγκόσμιας ευημερίας» - αν και τέτοια συνθήματα είναι καλά, και στη πραγματικότητα αναγκαία, στις δημόσιες ομιλίες.
Η ΣΥΝΑΙΝΕΣΗ ΤΗΣ ΟΥΑΣΙΓΚΤΟΝΟ όρος «νεοφιλελευθερισμός» προϋποθέτει ένα σύστημα αρχών που είναι καινούριο αλλά στηρίζεται επίσης στις κλασικές φιλελεύθερες ιδέες για τις οποίες προστάτης άγιος θεωρείται ο Άνταμ Σμιθ. Το δογματικό σύστημα είναι επίσης γνωστό ως «η συναίνεση της Ουάσιγκτον», πράγμα που κάτι υπαινίσσεται για την παγκόσμια τάξη. Προσεκτικότερη θεώρηση δείχνει ότι η πρόταση για την παγκόσμια τάξη είναι αρκετά ακριβής, αλλά όχι τα υπόλοιπα. Τα δόγματα δεν είναι νέα και οι βασικές συλλήψεις απέχουν κατά πολύ από αυτές που έδωσαν πνοή στη φιλελεύθερη παράδοση από την εποχή του Διαφωτισμού.
Η νεοφιλελεύθερη συναίνεση της Ουάσιγκτον είναι μια σειρά αρχών προσανατολισμένων στην αγορά που σχεδιάστηκαν από την κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών και τα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα τα οποία σε σημαντικό βαθμό οι ΗΠΑ έχουν υπό την κυριαρχία τους· αρχές που εφαρμόζονται από τα ιδρύματα αυτά με διάφορους τρόπους - στην περίπτωση των ευάλωτων κοινωνιών εφαρμόζονται συχνά ως αυστηρά προγράμματα διαρθρωτικής προσαρμογής. Εν συντομία οι βασικοί κανόνες είναι: Ελευθερώστε το εμπόριο και τη χρηματοπιστωτική αγορά, αφήστε την αγορά να καθορίζει τις τιμές («σωστές τιμές»), βάλτε τέρμα στον πληθωρισμό («μακροοικονομική σταθερότητα»), ιδιωτικοποιήστε. Η κυβέρνηση πρέπει «να βγει από τη μέση» - ως εκ τούτου και ο πληθυσμός, εφόσον η κυβέρνηση είναι δημοκρατική, αν και το συμπέρασμα αυτό δεν λέγεται ανοικτά . Οι αποφάσεις αυτών που επιβάλλουν τη «συναίνεση» φυσικά επηρεάζουν έντονα την παγκόσμια τάξη. Μερικοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι ισχύουν πολύ σκληρότερες θέσεις. Ο διεθνής επιχειρηματικός Τύπος αναφέρει αυτούς τους θεσμούς ως τον πυρήνα μιας «de facto παγκόσμιας κυβέρνησης» μιας νέας «ιμπεριαλιστικής εποχής».
Είτε ακριβής είτε όχι, αυτή η περιγραφή μας υπηρετεί ως υπόμνηση ότι οι θεσμοί που μας κυβερνούν δεν είναι ανεξάρτητοι παράγοντες, αλλά αντανακλούν την κατανομή της ισχύος στην ευρύτερη κοινωνία. Αυτό ήταν κοινότοπο τουλάχιστον από την εποχή του Άνταμ Σμιθ, που έδειξε ότι οι «κύριοι αρχιτέκτονες» της πολιτικής στην Αγγλία ήταν οι «έμποροι και βιομήχανοι», που χρησιμοποιούσαν την κρατική ισχύ για να υπηρετήσουν τα δικά τους συμφέροντα όσο «θλιβερές» και αν ήταν οι επιπτώσεις σε άλλους, συμπεριλαμβανομένου και του λαού της Αγγλίας. Το ενδιαφέρον του Σμιθ αφορούσε τον «πλούτο των εθνών» αλλά αντιλαμβανόταν ότι το «εθνικό συμφέρον» είναι εν πολλοίς μια πλάνη: Μέσα στο «έθνος» υπάρχουν σφοδρά συγκρουόμενα συμφέροντα και για να γίνουν η πολιτική και τα αποτελέσματά της κατανοητά, πρέπει να αναρωτηθούμε πού βρίσκεται η ισχύς και πώς ασκείται, κάτι που αργότερα αποκλήθηκε ταξική ανάλυση.
Οι «βασικοί αρχιτέκτονες» της νεοφιλελεύθερης «συναίνεσης της Ουάσιγκτον» είναι οι κυρίαρχοι της ιδιωτικής οικονομίας, κυρίως τεράστιες εταιρείες που ελέγχουν μεγάλο μέρος της διεθνούς οικονομίας και έχουν τα μέσα να κυριαρχούν επί των πολιτικών σχηματισμών όπως και στη δομή της σκέψης και της γνώμης. Για προφανείς λόγους, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν ειδικό ρόλο στο σύστημα. Για να χρησιμοποιήσουμε τις λέξεις του Τζέραλντ Χέινς, ειδικού της διπλωματικής ιστορίας που παράλληλα ήταν και ο πρώτος τη τάξει ιστορικός της CIA: «Έπειτα από τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, οι Ηνωμένες Πολιτείες ανέλαβαν, λόγω ιδίου συμφέροντος, ευθύνη για την ευημερία του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος». Ο Χέινς ενδιαφέρεται για αυτό που αποκαλεί «εξαμερικανισμό της Βραζιλίας», αλλά μόνο ως ειδική περίπτωση. Και οι λέξεις του είναι αρκετά ακριβείς.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες υπήρξαν πολύ πριν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου και στη διάρκεια του πολέμου πλούτισαν, ενο') οι ανταγωνιστές τους εξασθένησαν σημαντικά. Η οικονομία που συντονιζόταν στη διάρκεια του πολέμου από το κράτος ήταν επιτέλους ικανή να ξεπεράσει τη Μεγάλη Κρίση. Με το τέλος του πολέμου, οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν τον μισό από τον παγκόσμιο πλούτο και θέση ισχύος χιυρίς ιστορικό προηγούμενο. Φυσικά, οι κύριοι αρχιτέκτονες της πολιτικής είχαν την πρόθεση να χρησιμοποιήσουν αυτή την ισχύ για να σχεδιάσουν ένα παγκόσμιο σύστημα υπέρ των δικών τους συμφερόντων.
Ως τις κυριότερες απειλές εναντίον αυτών των συμφερόντων, ιδίως στη Λατινική Αμερική, υψηλού επιπέδου έγγραφα αναφέρουν τα «ριζοσπαστικά» και «εθνικιστικά καθεστώτα» που ανταποκρίνονται στις λαϊκές πιέσεις «για άμεση βελτίωση των χαμηλού επιπέδου συνθηκών διαβίωσης των μαζών» και για ανάπτυξη που θα καλύψει τις εγχώριες ανάγκες. Αυτές οι τάσεις έρχονται σε σύγκρουση με την απαίτηση για «πολιτικό και οικονομικό κλίμα που συμβάλλει στις ιδιωτικές επενδύσεις», με τον επαρκή επαναπατρισμό των κερδών και την «προστασία των δικών μας πρώτων υλών» - δικών μας ακόμη και αν βρίσκονται κάπου αλλού. Για τέτοιας φύσης λόγους, ο ση- μαίνων σχεδιαστής πολιτικής Τζωρτζ Κέναν συμβούλευσε ότι θα έπρεπε «να σταματήσουμε να μιλάμε για ασαφείς και μη πραγματικούς αντικειμενικούς σκοπούς όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα, την άνοδο του βιοτικού επιπέδου και τον εκδημοκρατισμό» και πρέπει «να ασχολούμαστε με άμεσες έννοιες ισχύος», που «δεν παρακωλύονται από ιδεολογικά συνθήματα» περί «αλτρουισμού και παγκόσμιας ευημερίας» - αν και τέτοια συνθήματα είναι καλά, και στη πραγματικότητα αναγκαία, στις δημόσιες ομιλίες.
