Η τοξικότητα των πτωχεύσεων (άρθρο του Γ.Βαρουφάκη στο ΗΟΤ DOC)

Στο τεύχος νο 17 του HOT DOC ο Γιάννης Βαρουφάκης προσπαθεί με απλά λόγια, ώστε να γίνει κατανοητός από όλους, να εξηγήσει τη διαδικασία πτώχευσης στην οποία έχει εισέλθει η χώρα μας.

Η τοξικότητα των πτωχεύσεων

Έχουν περάσει πολλά χρόνια από την ημέρα που ο φίλος μου ο Κώστας, τότε που ζούσα στην Αυστραλία, γύρισε σπίτι αναστατωμένος, κομίζοντας την είδηση ότι η εταιρία υψηλής τεχνολογίας στην οποία εργαζόταν φαλίρισε. Τις μέρες που ακολούθησαν βρέθηκε αντιμέτωπος, και μέσω εκείνου κι εγώ, με την τοξικότητα του νομικού πλαισίου όσον αφορά την πτωχευτική διαδικασία.

Στην προκειμένη περίπτωση, το δικαστήριο όρισε κάποιον διαχειριστή τής υπό πτώχευση εταιρίας, με εντολή να δει ποιες είναι οι οφειλές της και να τις ιεραρχήσει. Δεδομένου ότι επρόκειτο για πτώχευση, τα περιουσιακά στοιχεία της εταιρίας δεν επαρκούσαν, ακόμη και μετά τη ρευστοποίησή τους, π.χ. την πώληση πατεντών, μηχανημάτων, ακι­νήτων κλπ.), για να αποπληρωθούν όλες οι οφειλές. Οπότε, η ιεράρχηση των οφειλών ουσιαστικά προσδιόριζε ποιά οφειλή θα αποπληρωνόταν και ποιά όχι. Σύμφωνα με τον νόμο, ο διαχειριστής του πρώην εργοδότη τού Κώστα προσδιόρισε ότι έπρεπε να αποπληρωθούν κατά σειρά προτεραιότητας: οι τράπεζες πρώτες, το κράτος δεύτερο (απλήρωτοι φόροι), οι προμηθευτές τρίτοι, και οι εργαζόμενοι τελευταίοι και καταϊδρωμένοι. Προφανώς, ο Κώστας και οι συνάδελφοί του δεν είδαν δεκάρα ούτε για τους μισθούς, αλλά ούτε και για τις ασφαλι­στικές τους υποχρεώσεις.

Ο νόμος θα μπορούσε, βέβαια, να είναι διαφορετικός. Π.χ. η ιεράρχηση να ξεκινά με τους εργαζόμενους και να τελειώνει με τους τραπεζίτες. Ποιοι όμως νομίζετε ότι ασκούν μεγαλύτερη επιρροή στη νομοθετική διαδικασία; Οι τραπεζίτες ή οι εργαζόμενοι; Οι τραπε­ζίτες βέβαια, οι οποίοι εξοπλίζουν τους φίλα προς αυτούς προσκείμενους βουλευτές με «ακράδαντα» επιχειρήματα τύπου «αν οι τράπεζες δεν βρίσκονται ιεραρχικά πρώτες στην πτωχευτική διαδικασία, τότε θα φυλάγονται πολύ περισσότερο όταν τους ζητούν δάνεια οι επιχειρήσεις, τα επιτόκια δανεισμού θα αυξηθούν και, έτσι, θα δημιουργούνται λιγότερες θέσεις εργασίας από τις επι­χειρήσεις κλπ., κλπ.». Όπως λένε οι Αγγλοσάξονες, ο διάβολος ξέρει τις καλύτερες μελωδίες… Η λέξη πτώχευση είναι φορτισμένη με ιδιαίτερα αρνητική ενέργεια. Ταυτίζεται με την κατα­στροφή, την αποτυχία, τον ξεπεσμό, την κατάρρευση. Κι όμως. Αν ο καπιτα­λισμός κατάφερε να αναδυθεί κατά τον 19ο αιώνα ως ένα οικονομικό σύστημα απίστευτης δυναμικής (με απαράμιλλη ικανότητα να δημιουργεί και συνάμα να καταστρέφει), αυτό οφείλεται στο ότι το πολιτικό σύστημα που ανέδειξε αγκάλιασε με πρωτοφανή στοργή την έννοια της πτώχευσης. Τι άλλο είναι η έννοια της Εταιρίας Περιορισμένης Ευθύνης, ή της Ανώνυμης Εταιρίας; Είναι ένα νομικό μέσο ώστε ο επιχειρηματίας να προστατεύεται από την πτώχευση, να ξέρει έως πού θα τον ζημιώσει μια εταιρική πτώχευση (π.χ. ότι δεν θα του πάρουν το σπίτι όταν βάλει λουκέτο η ΑΕ ή η ΕΠΕ του). Εν συντομία, η πτώχευση και η πτωχευτική διαδικασία είναι για τον καπιταλισμό ότι η κόλαση για τον χριστιανισμό: πολύ δυσάρεστη, αλλά εξαιρετικά απαραίτητη!

Ενώ όμως η πτωχευτική διαδικασία προ­στατεύει νομικά τους επιχειρηματίες, και δη τους τραπεζίτες (θυμηθείτε την περίπτωση του φίλου μου πιο πάνω), κάτι τέτοιο δεν ισχύει σε περίπτωση πτώχευσης του ίδιου του κράτους: οι πολίτες του, που υποτίθεται ότι είναι και οι «ιδιοκτήτες» του, παραμένουν απείρως απροστάτευτοι, τουλάχιστον εδώ στην Ευρώπη. Ενώ στις ΗΠΑ υπάρχει μια λελογισμένη διαδικασία πτώχευσης πολιτειών και δήμων (η οποία εξασφαλίζει ελάχιστες υπηρεσίες των πτωχευμένων οργανισμών τοπικής και πολιτειακής αυτοδιοίκησης υπέρ των πολιτών), στην ευρωζώνη δεν υπάρχει καμία, μα καμία τέτοια πρόβλεψη.

Έτσι, όταν το ελληνικό δημόσιο πτώχευσε, το 2010 (γιατί αυτό σήμαιναν τα διάφορα μνημόνια, κι ας το κρύβουν οι κυβερνήσεις μας), η τρόικα εργάστηκε εξαρχής όπως ο διαχειριστής της εται­ρίας του Κώστα: Αμέσως ιεράρχησε τις οφειλές του ελληνικού δημοσίου, κατατάσσοντας πρώτα απ'όλα τα δάνεια του ελληνικού κράτους στις γαλλογερμανικές τράπεζες, κατόπιν τα δάνεια στις ελλη­νικές, μετά τις οφειλές σε ελληνικές επιχειρήσεις και, κάτω-κάτω στην ιεραρχία, τις υπεσχημένες οφειλές στους συνταξιούχους, στους δημόσιους υπαλλήλους, στα νοσοκομεία, στα εκπαιδευτικά ιδρύματα κλπ.

Η ομοιότητα του τρόπου που λειτούργησε η τρόικα με εκείνον του διαχειριστή της πτωχευμένης εταιρίας στην οποία δού­λευε ο Κώστας είναι χαρακτηριστική. Με δύο μεγάλες διαφορές όμως: Στην περίπτωση της πτώχευσης της εταιρίας, ο διαχειριστής ακολουθούσε το γράμμα ενός νόμου που, καλώς ή κακώς, είχε περάσει από τη Βουλή. Αντίθετα, η τρό­ικα έφτιαξε τον δικό της, άγραφο νόμο κατά το δοκούν και σε αγαστή συνεργασία με την εντόπια κλεπτοκρατία. Περαιτέρω, ο διαχειριστής μιας εταιρίας δεν συσσώρευσε νέα χρέη για την εταιρία του Κώστα, επιβάλλοντας στον Κώστα, διά ροπάλου, την υποχρέωση να τα καταβά­λει, εργαζόμενος με όλο και χαμηλότερο μισθό για την υπόλοιπη ζωή του. Πώς θα μπορούσε άλλωστε; Αντίθετα, η τρόικα ακριβώς αυτό έπραξε και πράττει!

Είναι λοιπόν προφανές ότι μέγα μέρος της πολιτικής και οικονομικής εξουσίας θεμελιώνεται στον τρόπο που προσδιο­ρίζεται η ιεράρχηση οφειλών κατά την πτωχευτική διαδικασία. Η παρατήρηση πως, τόσο στην περίπτωση των εταιρικών πτωχεύσεων όσο και των πτωχεύσεων κρατών, οι εργαζόμενοι, οι συνταξιού­χοι, οι αδύναμοι και οι κατατρεγμένοι είναι τα μόνιμα θύματα, αποτελεί μια απλή αντανάκλαση της βαθιάς ταξικότητας (και τοξικότητας) των κοινωνιών στις οποίες ζούμε.