Η άποψη του καθηγητή πολιτικής οικονομίας Mark Blyth (*) είναι πως η λιτότητα είναι μια πολύ επικίνδυνη ιδέα. Και γίνεται πιο επικίνδυνη από τη στιγμή που χρησιμοποιείται ως φάρμακο για την κρίση, από αυτούς ακριβώς που τη δημιούργησαν.
Πιο κάτω αναδημοσιεύω την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συνέντευξή του που δημοσιεύτηκε στο τελευταίο Hot Doc, στην οποία μιλάει για την ιστορική αποτυχία της λιτότητας και την λανθασμένη αντιμετώπιση της κρίσης από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Πόσο παλιά ιστορία είναι η πολιτική της λιτότητας;
Πρέπει να γυρίσουμε στη γέννηση της θεωρίας του καπιταλισμού, στην εποχή του Τζον Λοκ και της αγγλικής επανάστασης του 17ου αιώνα. Εκείνη την εποχή υπήρχαν κάποιοι που αποφάσισαν ότι το ιερό δικαίωμα του βασιλιά δεν επαρκούσε πια και ήθελαν να αναδιανείμουν τη γη μεταξύ τους. Για να το κατορθώσουν αυτό, το παράδοξο ήταν πως έπρεπε να αναλάβουν την εξουσία και τον έλεγχο του κράτους. Το βρόμικο μυστικό του φιλελευθερισμού είναι ότι οι αγορές δεν δημιουργούνται από μόνες τους, αλλά από το κράτος ή με τη βοήθειά του. Μετά όμως υπάρχει πρόβλημα, επειδή ένα κράτος που είναι αρκετά ισχυρό για να σε υπερασπίσει εναντίον εκείνων που θέλουν να πάρουν τη γη σου, είναι επίσης αρκετά ισχυρό για να πάρει το ίδιο τη γη σου! Έτσι, ο φιλελευθερισμός πάντα είχε μια σχέση αγάπης-μίσους με το κράτος. Δεν το εμπιστεύεται αλλά ταυτόχρονα το χρειάζεται. Από αυτές τις αμφιβολίες δημιουργείται η ιδέα της οικονομικής λιτότητας. Η θεωρία λέει πως, όποτε υπάρχει οικονομική κρίση και χρειάζονται περικοπές, αντί να κοπούν οι υπερβολές που δημιούργησαν τη φούσκα, είναι οι κρατικές δαπάνες που πρέπει να μειωθούν.
Εσείς υποστηρίζετε πως οι τράπεζες είναι αυτές που ευθύνονται για την οικονομική κρίση.
Δεν κατακρίνω τις τράπεζες χωρίς λόγο, αλλά το πρόβλημα ξεκινάει όταν αυτές γίνονται υπερβολικά μοχλευμένες. Τότε πια βρίσκονται σε ευάλωτη θέση, και όταν η αγορά στενεύει, οι τράπεζες πάνε στο κράτος και λένε ότι πρέπει να διασωθούν, γιατί, αν καταρρεύσουν, όλοι θα καταστραφούν. Αυτός είναι εκβιασμός. Πολλά έχουν ειπωθεί για το γεγονός ότι το 2010 η ελληνική κυβέρνηση ανακοίνωσε πως το έλλειμμα της χώρας ήταν μεγαλύτερο από ό,τι έλεγαν πριν. Αυτό ενόχλησε τις αγορές. Αλλά αυτό που πραγματικά ταρακούνησε τις αγορές ήταν η ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας τον Μάιο του 2009 ότι δεν θα καλύψει όλα τα δημόσια χρέη της ευρωζώνης. Δεν υπήρχε κανένας μηχανισμός προστασίας από μια επίθεση των επενδυτών στις αγορές και έτσι οι αγορές διαφοροποίησαν τις τιμές των ομολόγων της Ελλάδας και άλλων χωρών σε σχέση με αυτά της Γερμανίας. Από εκεί ξεκίνησε το πρόβλημα. Ακούσαμε πολλά για τα όργια κρατικών δαπανών στην Ελλάδα, αλλά, αν κοιτάξουμε τις δημόσιες δαπάνες της την πρώτη δεκαετία του 2000, θα δούμε πως ήταν στον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Στην πενταετία 2001-2006 δεν υπήρχε καν αύξηση των δαπανών. Όσο για τον μύθο πως αυτά τα όργια δαπανών είχαν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία πολλών αχρείαστων θέσεων εργασίας στον δημόσιο τομέα, τα στατιστικά της Ελλάδας δεν διαφέρουν από αυτά της Μεγάλης Βρετανίας. Ακούγονται πολλές ανοησίες για την Ελλάδα, με στόχο να σκεπαστεί το γεγονός ότι σώσαμε μερικούς από τους πλουσιότερους ανθρώπους της Ευρώπης σε βάρος των φτωχότερων.
Τα τελευταία 100 χρόνια υπήρχαν πολλές περιπτώσεις όπου εφαρμόστηκαν πολιτικές οικονομικής λιτότητας. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα αυτών των πολιτικών;
Το πρόβλημα ξεκίνησε τον 19ο αιώνα, όταν το κράτος μεγάλωνε εξαιτίας των πιέσεων των φιλελεύθερων μεταρρυθμιστών. Έλεγαν πως η πολιτεία έπρεπε να απορροφήσει τις υπερβολές της αγοράς για να προστατέψει την ίδια την αγορά από μια ενδεχόμενη επανάσταση. Για αυτό τον λόγο δημιουργήθηκε το κράτος πρόνοιας. Το πρόβλημα είναι πως αυτή η κρατική πρόνοια είναι ακριβή και ανά διαστήματα οι αγορές αντιμετωπίζουν κρίση. Όταν γίνεται αυτό, υπάρχει επιλογή: Μπορεί το κράτος να αυξήσει τις δαπάνες, κάτι που το καταφέρνει με τη φορολόγηση των πλουσίων, με στόχο την επαναφορά της ομαλότητας, ή εναλλακτικά μπορεί να μειώσει τις κρατικές δαπάνες, χτυπώντας τους φτωχότερους. Το πρόβλημα που βλέπουμε τώρα στην ευρωζώνη είναι ότι όλοι προσπαθούν να κάνουν περικοπές ταυτόχρονα. Τότε το αποτέλεσμα είναι ότι σταματάει η ανάπτυξη και το χρέος αυξάνεται αντί να μειώνεται. Ίσως το καλύτερο παράδειγμα είναι από την Ιαπωνία της δεκαετίας του ’20. Η Ιαπωνία ήταν από τους νικητές του Α’ Παγκοσμίου πολέμου και πίστευε πως θα ακολουθούσαν χρυσές εποχές. Ήταν η νέα βιομηχανική δύναμη της περιοχής και η οικονομία της στηριζόταν στις εξαγωγές, έχοντας αντιγράψει το γερμανικό μοντέλο, όπως έχει κάνει η ευρωζώνη σήμερα. Και μετά ξεκίνησε η παγκόσμια οικονομική ύφεση. Αντί να εφαρμόσει μέτρα οικονομικής αντιστάθμισης, εφάρμοσε ακραία μέτρα λιτότητας, με αποτέλεσμα να μειωθεί το ΑΕΠ κατά 30% σε τρία χρόνια. Αυτή ήταν η περίοδος Showa, και ο στόχος τότε, όπως και σήμερα στην Ευρώπη, ήταν να αυξηθεί η ανταγωνιστικότητα μέσω των περικοπών. Το πρόβλημα όμως ήταν ότι η παγκόσμια οικονομία έμπαινε σε ύφεση και δεν μπορούσες να γίνεις αρκετά ανταγωνιστικός. Και όσο περισσότερες περικοπές έκανε, τόσο περισσότερο μειωνόταν η εγχώρια ζήτηση. Τελικά δεν υπήρχε τίποτε άλλο που μπορούσε να κοπεί εκτός από τις στρατιωτικές δαπάνες. Μετά από αλλεπάλληλες μειώσεις επί σειρά ετών, έγινε πραξικόπημα, ο στρατός δολοφόνησε τους πολιτικούς ηγέτες, κατέβαλαν την εξουσία και ξεκίνησαν μια επεκτατική πολιτική στην Κίνα και στη νοτιοανατολική Ασία.
Με τέτοια αρνητική προϊστορία, γιατί επέλεξαν η ΕΕ και το ΔΝΤ να εφαρμόσουν σκληρά μέτρα λιτότητας όταν ξέσπασε η κρίση;
Επειδή στα σημερινά δημοκρατικά πολιτεύματα κανένας δεν θέλει να παραδεχτεί πως οι τράπεζες μας εκβιάζουν. Και αυτό γίνεται στην πραγματικότητα. Μιλάμε συχνά για τους πλουσιότερους, το 1%, αυτούς που ελέγχουν το 40% του παγκόσμιου πλούτου, σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της Oxfam. Ας το επεκτείνουμε: Στις χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ, ανάμεσά τους και η Ελλάδα, οι πλουσιότεροι, το 30%, ελέγχουν το 90% του πλούτου. Αυτό το 30% χαίρεται όταν το κράτος επεμβαίνει και διασώζει τις τράπεζες, επειδή ταυτόχρονα διασώζει τις περιουσίες του και τις επενδύσεις του. Υπάρχει όμως κόστος: Η κατακόρυφη αύξηση του δημόσιου χρέους. Ποιος το πληρώνει; Οι φτωχότεροι, που λαμβάνουν μισθούς ή πρόνοια από το κράτος.
Ποιες πολιτικές θα έπρεπε να ακολουθήσει η Ευρώπη όταν ξέσπασε η κρίση;
Έπρεπε να ακολουθήσουν το παράδειγμα των Αμερικανών, οι οποίοι παραδέχτηκαν πως υπάρχει τραπεζική κρίση. Όταν υπάρχει τραπεζικό πρόβλημα, αντιμετωπίζεις το τραπεζικό πρόβλημα και όχι κάποιο άλλο πολιτικό πρόβλημα. Δεν λες πως οι Έλληνες είναι το πρόβλημα, όταν στην πραγματικότητα εργάζονται κατά μέσο όρο 6οο ώρες περισσότερο ετησίως από τους Γερμανούς. Και δεν δημιουργείς διχασμό ανάμεσα στις βορειοευρωπαϊκές και νοτιοευρωπαϊκές χώρες. Πώς αντιμετωπίζεις μια τραπεζική κρίση λοιπόν; Καταρχάς εξαναγκάζεις τις τράπεζες να αποδεχτούν τις απώλειές τους. Πώς το κατορθώνεις αυτό χωρίς να καταρρεύσει ολόκληρο το σύστημα; Το κάνεις αναπτύσσοντας τις δυνάμεις της ΕΚΤ. Η ΕΚΤ λέει πως δεν μπορεί να διασώσει τα κράτη-μέλη της ΕΕ. Μάλλον δεν έχει καταλάβει τον ρόλο της! Η δουλειά της είναι να διασώζει, να κλείνει τις τράπεζες που έχουν καταρρεύσει και να αποδίδει ποινικές ευθύνες. Το μόνο που έχει γίνει στην Ευρώπη μέχρι στιγμής είναι η διάσωση, και κανένας δεν έχει λογοδοτήσει. Το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα είναι δύο φορές πιο μοχλευμένο και τρεις φορές μεγαλύτερο από αυτό των ΗΠΑ. Υπάρχουν ευρωπαϊκές χώρες, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, όπου η αναλογία των κεφαλαίων των τραπεζών σε σχέση με το ΑΕΠ της χώρας αντιστοιχεί σε 45°%! Η Deutsche Bank αντιστοιχεί στο 86% του γερμανικού ΑΕΠ, ενώ η αναλογία λειτουργικής μόχλευσης τους είναι 40:1! Μιλάμε για μεγαθήρια, πολύ μεγαλύτερα από τις οικονομίες των χωρών από τις οποίες υποτίθεται ότι εποπτεύονται. Και στο μεταξύ η Ευρώπη έχει εξάρτηση με τη λιτότητα και για αυτό τον λόγο δεν αναπτύσσεται και δεν θα αναπτυχθεί.
Ακούμε συνεχώς για την οικονομική ανάκαμψη της Ευρώπης, πως η κατάσταση καλυτερεύει και πως τα μέτρα λιτότητας αποδίδουν.
Μπερδεύουν αιτία και αποτέλεσμα. Οι χώρες που εφάρμοσαν περικοπές, ανάμεσά τους και η Ελλάδα, έχουν χάσει έως το 30% του ΑΕΠ τους. Η Ιρλανδία πανηγυρίζει την επιστροφή της στις αγορές. Και όμως, η ανεργία παραμένει σε υψηλότατα επίπεδα, ενώ ουσιαστικά δεν υπάρχει κανένας στη χώρα κάτω των 25 ετών, καθώς όλοι έχουν μεταναστεύσει. Πώς θα αποπληρώσουν το χρέος που έχουν συσσωρεύσει, όταν οι περικοπές που εφαρμόζουν δημιουργούν ακόμα περισσότερο χρέος; Το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα είναι τερατώδες, οι ευρωπαϊκοί θεσμοί είναι ανίκανοι να χειριστούν το θέμα και η Γερμανία, ακόμα και αν το επιθυμούσε, δεν είναι αρκετά μεγάλη για να δώσει λύσεις από μόνη της. Η εναλλακτική επιλογή θα ήταν να δημιουργήσουν νέους, ενιαίους δημοσιονομικούς κανόνες. Αλλά αυτό δεν θα συμβεί όσο οι Γερμανοί προτιμούν να μετατρέπουν όλες τις ευρωπαϊκές οικονομίες σε απομίμηση της δικής τους, να έχουν όλες οι χώρες πλεόνασμα εξαγωγών ταυτόχρονα. Αυτό είναι μαθηματικά και πρακτικά αδύνατο.
(*) Ο Mark Blyth είναι καθηγητής πολιτικής οικονομίας στο πανεπιστήμιο Brown των Ηνωμένων Πολιτειών και συγγραφέας του βιβλίου «Austerity: The History of a Dangerous Idea», το οποίο επιλέχθηκε από τους Financial Times ώς ένα από τα καλύτερα βιβλία του 2013.
Πιο κάτω αναδημοσιεύω την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συνέντευξή του που δημοσιεύτηκε στο τελευταίο Hot Doc, στην οποία μιλάει για την ιστορική αποτυχία της λιτότητας και την λανθασμένη αντιμετώπιση της κρίσης από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Mark Blyth: Σώσαμε
μερικούς από τους πλουσιότερους ανθρώπους της Ευρώπης σε βάρος της Ελλάδας
Πόσο παλιά ιστορία είναι η πολιτική της λιτότητας;
Πρέπει να γυρίσουμε στη γέννηση της θεωρίας του καπιταλισμού, στην εποχή του Τζον Λοκ και της αγγλικής επανάστασης του 17ου αιώνα. Εκείνη την εποχή υπήρχαν κάποιοι που αποφάσισαν ότι το ιερό δικαίωμα του βασιλιά δεν επαρκούσε πια και ήθελαν να αναδιανείμουν τη γη μεταξύ τους. Για να το κατορθώσουν αυτό, το παράδοξο ήταν πως έπρεπε να αναλάβουν την εξουσία και τον έλεγχο του κράτους. Το βρόμικο μυστικό του φιλελευθερισμού είναι ότι οι αγορές δεν δημιουργούνται από μόνες τους, αλλά από το κράτος ή με τη βοήθειά του. Μετά όμως υπάρχει πρόβλημα, επειδή ένα κράτος που είναι αρκετά ισχυρό για να σε υπερασπίσει εναντίον εκείνων που θέλουν να πάρουν τη γη σου, είναι επίσης αρκετά ισχυρό για να πάρει το ίδιο τη γη σου! Έτσι, ο φιλελευθερισμός πάντα είχε μια σχέση αγάπης-μίσους με το κράτος. Δεν το εμπιστεύεται αλλά ταυτόχρονα το χρειάζεται. Από αυτές τις αμφιβολίες δημιουργείται η ιδέα της οικονομικής λιτότητας. Η θεωρία λέει πως, όποτε υπάρχει οικονομική κρίση και χρειάζονται περικοπές, αντί να κοπούν οι υπερβολές που δημιούργησαν τη φούσκα, είναι οι κρατικές δαπάνες που πρέπει να μειωθούν.
Εσείς υποστηρίζετε πως οι τράπεζες είναι αυτές που ευθύνονται για την οικονομική κρίση.
Δεν κατακρίνω τις τράπεζες χωρίς λόγο, αλλά το πρόβλημα ξεκινάει όταν αυτές γίνονται υπερβολικά μοχλευμένες. Τότε πια βρίσκονται σε ευάλωτη θέση, και όταν η αγορά στενεύει, οι τράπεζες πάνε στο κράτος και λένε ότι πρέπει να διασωθούν, γιατί, αν καταρρεύσουν, όλοι θα καταστραφούν. Αυτός είναι εκβιασμός. Πολλά έχουν ειπωθεί για το γεγονός ότι το 2010 η ελληνική κυβέρνηση ανακοίνωσε πως το έλλειμμα της χώρας ήταν μεγαλύτερο από ό,τι έλεγαν πριν. Αυτό ενόχλησε τις αγορές. Αλλά αυτό που πραγματικά ταρακούνησε τις αγορές ήταν η ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας τον Μάιο του 2009 ότι δεν θα καλύψει όλα τα δημόσια χρέη της ευρωζώνης. Δεν υπήρχε κανένας μηχανισμός προστασίας από μια επίθεση των επενδυτών στις αγορές και έτσι οι αγορές διαφοροποίησαν τις τιμές των ομολόγων της Ελλάδας και άλλων χωρών σε σχέση με αυτά της Γερμανίας. Από εκεί ξεκίνησε το πρόβλημα. Ακούσαμε πολλά για τα όργια κρατικών δαπανών στην Ελλάδα, αλλά, αν κοιτάξουμε τις δημόσιες δαπάνες της την πρώτη δεκαετία του 2000, θα δούμε πως ήταν στον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Στην πενταετία 2001-2006 δεν υπήρχε καν αύξηση των δαπανών. Όσο για τον μύθο πως αυτά τα όργια δαπανών είχαν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία πολλών αχρείαστων θέσεων εργασίας στον δημόσιο τομέα, τα στατιστικά της Ελλάδας δεν διαφέρουν από αυτά της Μεγάλης Βρετανίας. Ακούγονται πολλές ανοησίες για την Ελλάδα, με στόχο να σκεπαστεί το γεγονός ότι σώσαμε μερικούς από τους πλουσιότερους ανθρώπους της Ευρώπης σε βάρος των φτωχότερων.
Τα τελευταία 100 χρόνια υπήρχαν πολλές περιπτώσεις όπου εφαρμόστηκαν πολιτικές οικονομικής λιτότητας. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα αυτών των πολιτικών;
Το πρόβλημα ξεκίνησε τον 19ο αιώνα, όταν το κράτος μεγάλωνε εξαιτίας των πιέσεων των φιλελεύθερων μεταρρυθμιστών. Έλεγαν πως η πολιτεία έπρεπε να απορροφήσει τις υπερβολές της αγοράς για να προστατέψει την ίδια την αγορά από μια ενδεχόμενη επανάσταση. Για αυτό τον λόγο δημιουργήθηκε το κράτος πρόνοιας. Το πρόβλημα είναι πως αυτή η κρατική πρόνοια είναι ακριβή και ανά διαστήματα οι αγορές αντιμετωπίζουν κρίση. Όταν γίνεται αυτό, υπάρχει επιλογή: Μπορεί το κράτος να αυξήσει τις δαπάνες, κάτι που το καταφέρνει με τη φορολόγηση των πλουσίων, με στόχο την επαναφορά της ομαλότητας, ή εναλλακτικά μπορεί να μειώσει τις κρατικές δαπάνες, χτυπώντας τους φτωχότερους. Το πρόβλημα που βλέπουμε τώρα στην ευρωζώνη είναι ότι όλοι προσπαθούν να κάνουν περικοπές ταυτόχρονα. Τότε το αποτέλεσμα είναι ότι σταματάει η ανάπτυξη και το χρέος αυξάνεται αντί να μειώνεται. Ίσως το καλύτερο παράδειγμα είναι από την Ιαπωνία της δεκαετίας του ’20. Η Ιαπωνία ήταν από τους νικητές του Α’ Παγκοσμίου πολέμου και πίστευε πως θα ακολουθούσαν χρυσές εποχές. Ήταν η νέα βιομηχανική δύναμη της περιοχής και η οικονομία της στηριζόταν στις εξαγωγές, έχοντας αντιγράψει το γερμανικό μοντέλο, όπως έχει κάνει η ευρωζώνη σήμερα. Και μετά ξεκίνησε η παγκόσμια οικονομική ύφεση. Αντί να εφαρμόσει μέτρα οικονομικής αντιστάθμισης, εφάρμοσε ακραία μέτρα λιτότητας, με αποτέλεσμα να μειωθεί το ΑΕΠ κατά 30% σε τρία χρόνια. Αυτή ήταν η περίοδος Showa, και ο στόχος τότε, όπως και σήμερα στην Ευρώπη, ήταν να αυξηθεί η ανταγωνιστικότητα μέσω των περικοπών. Το πρόβλημα όμως ήταν ότι η παγκόσμια οικονομία έμπαινε σε ύφεση και δεν μπορούσες να γίνεις αρκετά ανταγωνιστικός. Και όσο περισσότερες περικοπές έκανε, τόσο περισσότερο μειωνόταν η εγχώρια ζήτηση. Τελικά δεν υπήρχε τίποτε άλλο που μπορούσε να κοπεί εκτός από τις στρατιωτικές δαπάνες. Μετά από αλλεπάλληλες μειώσεις επί σειρά ετών, έγινε πραξικόπημα, ο στρατός δολοφόνησε τους πολιτικούς ηγέτες, κατέβαλαν την εξουσία και ξεκίνησαν μια επεκτατική πολιτική στην Κίνα και στη νοτιοανατολική Ασία.
Με τέτοια αρνητική προϊστορία, γιατί επέλεξαν η ΕΕ και το ΔΝΤ να εφαρμόσουν σκληρά μέτρα λιτότητας όταν ξέσπασε η κρίση;
Επειδή στα σημερινά δημοκρατικά πολιτεύματα κανένας δεν θέλει να παραδεχτεί πως οι τράπεζες μας εκβιάζουν. Και αυτό γίνεται στην πραγματικότητα. Μιλάμε συχνά για τους πλουσιότερους, το 1%, αυτούς που ελέγχουν το 40% του παγκόσμιου πλούτου, σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της Oxfam. Ας το επεκτείνουμε: Στις χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ, ανάμεσά τους και η Ελλάδα, οι πλουσιότεροι, το 30%, ελέγχουν το 90% του πλούτου. Αυτό το 30% χαίρεται όταν το κράτος επεμβαίνει και διασώζει τις τράπεζες, επειδή ταυτόχρονα διασώζει τις περιουσίες του και τις επενδύσεις του. Υπάρχει όμως κόστος: Η κατακόρυφη αύξηση του δημόσιου χρέους. Ποιος το πληρώνει; Οι φτωχότεροι, που λαμβάνουν μισθούς ή πρόνοια από το κράτος.
Ποιες πολιτικές θα έπρεπε να ακολουθήσει η Ευρώπη όταν ξέσπασε η κρίση;
Έπρεπε να ακολουθήσουν το παράδειγμα των Αμερικανών, οι οποίοι παραδέχτηκαν πως υπάρχει τραπεζική κρίση. Όταν υπάρχει τραπεζικό πρόβλημα, αντιμετωπίζεις το τραπεζικό πρόβλημα και όχι κάποιο άλλο πολιτικό πρόβλημα. Δεν λες πως οι Έλληνες είναι το πρόβλημα, όταν στην πραγματικότητα εργάζονται κατά μέσο όρο 6οο ώρες περισσότερο ετησίως από τους Γερμανούς. Και δεν δημιουργείς διχασμό ανάμεσα στις βορειοευρωπαϊκές και νοτιοευρωπαϊκές χώρες. Πώς αντιμετωπίζεις μια τραπεζική κρίση λοιπόν; Καταρχάς εξαναγκάζεις τις τράπεζες να αποδεχτούν τις απώλειές τους. Πώς το κατορθώνεις αυτό χωρίς να καταρρεύσει ολόκληρο το σύστημα; Το κάνεις αναπτύσσοντας τις δυνάμεις της ΕΚΤ. Η ΕΚΤ λέει πως δεν μπορεί να διασώσει τα κράτη-μέλη της ΕΕ. Μάλλον δεν έχει καταλάβει τον ρόλο της! Η δουλειά της είναι να διασώζει, να κλείνει τις τράπεζες που έχουν καταρρεύσει και να αποδίδει ποινικές ευθύνες. Το μόνο που έχει γίνει στην Ευρώπη μέχρι στιγμής είναι η διάσωση, και κανένας δεν έχει λογοδοτήσει. Το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα είναι δύο φορές πιο μοχλευμένο και τρεις φορές μεγαλύτερο από αυτό των ΗΠΑ. Υπάρχουν ευρωπαϊκές χώρες, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, όπου η αναλογία των κεφαλαίων των τραπεζών σε σχέση με το ΑΕΠ της χώρας αντιστοιχεί σε 45°%! Η Deutsche Bank αντιστοιχεί στο 86% του γερμανικού ΑΕΠ, ενώ η αναλογία λειτουργικής μόχλευσης τους είναι 40:1! Μιλάμε για μεγαθήρια, πολύ μεγαλύτερα από τις οικονομίες των χωρών από τις οποίες υποτίθεται ότι εποπτεύονται. Και στο μεταξύ η Ευρώπη έχει εξάρτηση με τη λιτότητα και για αυτό τον λόγο δεν αναπτύσσεται και δεν θα αναπτυχθεί.
Ακούμε συνεχώς για την οικονομική ανάκαμψη της Ευρώπης, πως η κατάσταση καλυτερεύει και πως τα μέτρα λιτότητας αποδίδουν.
Μπερδεύουν αιτία και αποτέλεσμα. Οι χώρες που εφάρμοσαν περικοπές, ανάμεσά τους και η Ελλάδα, έχουν χάσει έως το 30% του ΑΕΠ τους. Η Ιρλανδία πανηγυρίζει την επιστροφή της στις αγορές. Και όμως, η ανεργία παραμένει σε υψηλότατα επίπεδα, ενώ ουσιαστικά δεν υπάρχει κανένας στη χώρα κάτω των 25 ετών, καθώς όλοι έχουν μεταναστεύσει. Πώς θα αποπληρώσουν το χρέος που έχουν συσσωρεύσει, όταν οι περικοπές που εφαρμόζουν δημιουργούν ακόμα περισσότερο χρέος; Το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα είναι τερατώδες, οι ευρωπαϊκοί θεσμοί είναι ανίκανοι να χειριστούν το θέμα και η Γερμανία, ακόμα και αν το επιθυμούσε, δεν είναι αρκετά μεγάλη για να δώσει λύσεις από μόνη της. Η εναλλακτική επιλογή θα ήταν να δημιουργήσουν νέους, ενιαίους δημοσιονομικούς κανόνες. Αλλά αυτό δεν θα συμβεί όσο οι Γερμανοί προτιμούν να μετατρέπουν όλες τις ευρωπαϊκές οικονομίες σε απομίμηση της δικής τους, να έχουν όλες οι χώρες πλεόνασμα εξαγωγών ταυτόχρονα. Αυτό είναι μαθηματικά και πρακτικά αδύνατο.
(*) Ο Mark Blyth είναι καθηγητής πολιτικής οικονομίας στο πανεπιστήμιο Brown των Ηνωμένων Πολιτειών και συγγραφέας του βιβλίου «Austerity: The History of a Dangerous Idea», το οποίο επιλέχθηκε από τους Financial Times ώς ένα από τα καλύτερα βιβλία του 2013.
