Γίνεται αποδεκτό από όλο και περισσότερους ότι σχεδόν όλα τα φαινόμενα τα χαρακτηρίζει μια περιοδικότητα. Οι οικονομικές δραστηριότητες και ο συγκεκριμένα ο καπιταλισμός δεν θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση. Στο δυτικό κόσμο λοιπόν που η ελεύθερη οικονομία έχει επικρατήσει, θα πρέπει να περιμένουμε ότι η ευημερία αλλά και οι κρίσεις θα εναλλάσσονται κατά τακτά χρονικά διαστήματα. Ήταν, λοιπόν, αναμενόμενο ότι θα προέκυπτε η κρίση που εμφανίστηκε το 2008; Σύμφωνα με το παραπάνω σκεπτικό, η απάντηση δεν μπορεί παρά να είναι θετική.
Γι'αυτή την περιοδικότητα των κρίσεων γράφει ο "γνωστός" μας Γ.Βαρουφάκης στο κεφάλαιο με τίτλο "Συστημική Αποτυχία" που διάλεξα να αναδημοσιεύσω από το βιβλίο του "Παγκόσμιος Μινώταυρος".
Μήπως για το Κραχ δεν ευθυνόταν ούτε η ανθρώπινη φύση ούτε οι οικονομικές θεωρίες; Μήπως ο λόγος για τον οποίο έγινε το Κραχ δεν ήταν επειδή οι τραπεζίτες ήταν άπληστοι (έστω κι αν ήταν) ή επειδή χρησιμοποιήθηκαν τοξικές θεωρίες (έστω κι αν δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι χρησιμοποιήθηκαν), αλλά επειδή ο καπιταλισμός πιάστηκε σε μια παγίδα από εκείνες που συνηθίζει να στήνει στον εαυτό του; Μήπως ο καπιταλισμός δεν είναι ένα «φυσικό» σύστημα, αλλά ένα σύστημα που ρέπει προς τη συστημική αποτυχία;
Η Αριστερά, και ιδίως εκείνο το τμήμα της που επικαλείται τον Marx ως προφήτη της, προειδοποιούσε πάντα ότι, ως σύστημα, ο καπιταλισμός προσπαθεί να «αυτοματοποιήσει» τούς ανθρώπους και να τους εντάξει σε μια δυστοπία τύπου Matrix. Ότι όσο περισσότερο πλησιάζει στην επίτευξη του στόχου του τόσο πιο κοντά φτάνει στη στιγμή της καταστροφής του. Ότι όσο η ανθρώπινη εργασία αντικαθίσταται από τη μηχανική και ο εργαζόμενος μετατρέπεται ο ίδιος σε μηχανή, η κερδοφορία του συστήματος κάποια στιγμή, όπως ο Ίκαρος της μυθολογίας, φτάνει πολύ κοντά στον Ήλιο και καταρρέει. Αλλά και ότι μετά τα Κραχ, και αντίθετα από τον Ίκαρο, ο καπιταλισμός ανασυντάσσεται, τρέφεται από την Κρίση, ανακάμπτει και αρχίζει να βαδίζει πάλι από την αρχή στο ίδιο μονοπάτι.
Σύμφωνα με αυτή την ερμηνεία, οι καπιταλιστικές κοινωνίες είναι καταδικασμένες να γεννούν περιοδικές κρίσεις, οι οποίες ολοένα και χειροτερεύουν καθώς η ανθρώπινη εργασία αφαιρείται από την παραγωγική διαδικασία και η κριτική σκέψη από το δημόσιο διάλογο. Σε όσους μέμφονταν τη φιλαργυρία, την απληστία και την ιδιοτέλεια της ανθρώπινης φύσης, ο Marx απαντούσε ότι το ένστικτό τους τους οδηγούσε μεν στο σωστό δρόμο, αλλά κοιτούσαν προς το λάθος σημείο. Ότι το μυστικό του καπιταλισμού είναι οι εγγενείς αντιφάσεις του, δηλαδή η ικανότητά του να παράγει ταυτόχρονα μαζικό πλούτο και αβάσταχτη φτώχεια, θαυμαστές νέες ελευθερίες και τις χειρότερες μορφές δουλείας, αστραφτερούς μηχανικούς σκλάβους και ανθρώπους έρμαια της ανεργίας και της υποαπασχόλησης.
Σύμφωνα με αυτή την ανάγνωση της ιστορίας, μπορεί η ανθρώπινη βούληση να είναι σκοτεινή και μυστηριώδης, όμως, στην Εποχή του Κεφαλαίου, η βούληση έχει υποβαθμιστεί. Το Κεφάλαιο έχει υφαρπάξει το ρόλο της πρωταρχικής δύναμης που διαμορφώνει τον κόσμο, περιθωριοποιώντας ακόμα και τη βούληση. Μέσα από τούτο το πρίσμα, η αυτοτροφοδοτούμενη ορμή του Κεφαλαίου χλευάζει την ανθρώπινη βούληση, τόσο των επιχειρηματιών όσο και των εργατών. Παρόλο που αποτελείται από άψυχα πράγματα στερούμενα νοημοσύνης και επιθυμιών, οι μηχανές, το χρήμα, τα χρηματιστηριακά παράγωγα και όλες οι μορφές του αποκρυσταλλωμένου πλούτου (όλα αυτά που ο Marx ονόμασε «Κεφάλαιο») εξελίχτηκαν εδώ και καιρό σε μια αδυσώπητη δύναμη που δρα ως εάν να εργάζεται για τον εαυτό της, χρησιμοποιώντας τους ανθρώπους (τραπεζίτες, εργοδότες, εργάτες) ως πιόνια στο δικό της παιχνίδι. Τίποτα δε μένει ανεπηρέαστο. Ούτε καν το υποσυνείδητό μας, καθώς το Κεφάλαιο ενσταλάζει αυταπάτες στο νου μας. Και, κυρίως, την αυταπάτη ότι υπηρετώντας το, αποκτούμε αξία, διακρινόμαστε, γινόμαστε ισχυροί. Αισθανόμαστε υπερηφάνεια για τη σχέση μας μαζί του (είτε ως επενδυτές που «δημιουργούμε» εκατομμύρια σε μια ημέρα είτε ως υπάλληλοι από τους οποίους εξαρτώνται για να ζήσουν οι οικογένειές μας είτε ως εργάτες που χρησιμοποιούμε αστραφτερές μηχανές), κάνοντας τα στραβά ματιά στο τραγικό γεγονός ότι ανήκουμε στο Κεφάλαιο, το οποίο υπηρετούμε πρόθυμα και δουλικά.
Ο Γερμανός φιλόσοφος Schopenhauer κατηγορούσε τους ανθρώπους ότι διακατέχονται από την αυταπάτη πως οι πεποιθήσεις και οι πράξεις τους είναι συνειδητές. Ο Nietzsche πρόσθετε ότι όλα όσα πιστεύουμε δεν αντικατοπτρίζουν κάποια αλήθεια, αλλά την εξουσία που έχει πάνω μας κάποιος «άλλος». Ο Marx στρίμωξε την οικονομική διαδικασία σε αυτά τα επιχειρήματα, επικρίνοντάς μας ότι αγνοούμε πως στην πραγματικότητα οι σκέψεις μας δεν είναι παρά όμηροι του Κεφαλαίου και της ακατάσχετης ορμής του προς συσσώρευση. Παρά το γεγονός ότι ακολουθεί μια δική του σιδηρά λογική επέκτασης, το Κεφάλαιο (όπως ένας επιθετικός ιός) εξελίσσεται χωρίς να σκέφτεται. Κανείς δε σχεδίασε τον καπιταλισμό και κανείς δεν μπορεί να τον εκπολιτίσει τώρα που εξελίσσεται χωρίς μέτρο και όριο.
Εξελισσόμενο χωρίς τη συγκατάθεση κανενός το Κεφάλαιο πράγματι απελευθέρωσε την ανθρωπότητα από πιο πρωτόγονες μορφές κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης. Γέννησε μηχανές και εργαλεία (υλικά και χρηματοπιστωτικά) που μας επέτρεψαν να κυριεύσουμε τον πλανήτη. Μας επέτρεψε να φανταζόμαστε ένα μέλλον χωρίς φτώχεια, όπου η ζωή μας δε θα είναι στο έλεος ούτε μιας εχθρικής φύσης ούτε και των προκαταλήψεων μιας πρωτόγονης κοινωνίας. Ταυτόχρονα, όμως, όπως η φύση γέννησε αδιακρίτως, και με τον ίδιο ακριβώς εξελικτικό μηχανισμό, τόσο ένα Mozart όσο και τον ιό του ΗIV, αντίστοιχα το Κεφάλαιο παράγει μαζί με τον πλούτο και την πρόοδο καταστρεπτικές δυνάμεις που γεννούν πρωτοφανείς ανισότητες, διχόνοια, πολέμους βιομηχανικής κλίμακας, την υποβάθμιση του περιβάλλοντος και, φυσικά, ελεύθερες πτώσεις στο χρηματοπιστωτικό τομέα. Με την ίδια σαρωτική ενέργεια, χωρίς μέτρο και ρυθμό, το Κεφάλαιο γεννά ακατάπαυστα πλούτο και Κρίσεις, ανάπτυξη και υπανάπτυξη, πρόοδο και οπισθοδρόμηση.
Μήπως το Κραχ του 2008 δεν ήταν τίποτε άλλο από μια ακόμα (περιοδικά εμφανιζόμενη) ευκαιρία για να συνειδητοποιήσουμε σε πόσο μεγάλο βαθμό έχουμε επιτρέψει στη Βούλησή μας να υποκύψει στο Κεφάλαιο; Ένα ταρακούνημα για να μας αφυπνίσει και να αντιληφθούμε ότι το Κεφάλαιο έχει γίνει, όπως έλεγε ο Marx, «μια δύναμη στην οποία καλούμαστε να υποταχθούμε», μια μορφή ενέργειας που εξελίχτηκε στην «κοσμοπολίτικη, καθολική ενέργεια η οποία διαπερνά κάθε όριο και κάθε δεσμό, και η οποία αυτοπαρουσιάζεται ως η μοναδική πολιτική, η μοναδική καθολικότητα, το μοναδικό όριο και ο μοναδικός δεσμός;»
