Δεν ξέρω για ποιο λόγο (!;), αλλά θυμήθηκα ξαφνικά ένα κεφάλαιο από το βιβλίο "Περί Δημοκρατίας" του Ν.Κουνενή και συγκεκριμένα εκείνο που έχει τίτλο "Η Οικογενειοκρατία". Σε αυτό το βιβλίο - στο οποίο έχω αναφερθεί κι άλλη μια φορά στο παρελθόν - ο συγγραφέας περιγράφει το περιβάλλον του ελληνικού πολιτικού συστήματος με ένα ανάλαφρο ύφος (πώς θα μπορούσε άλλωστε να μιλήσει κανείς γι'αυτό στα σοβαρά;).
Παραθέτω, λοιπόν, στη συνέχεια αυτό το - πάντα επίκαιρο - κεφάλαιο.
Η εξ αίματος καταγωγή ως θεμελιώδες πολιτικό πλεονέκτημα
Παρά το γεγονός ότι η επιχειρηματολογία αυτού του δοκιμίου εδράζεται κατά το πλείστον στην πραγματικότητα της Ελλάδας - στην οποία ο συγγραφέας έτυχε να έχει γεννηθεί και να ζει μέχρι σήμερα- το παρόν κεφάλαιο δικαιούται να εστιάσει το ενδιαφέρον του στη χώρα μας και για έναν πρόσθετο λόγο. Σε αντίθεση με τις λοιπές διαστάσεις της εμμέσως αντιπροσωπευτικής πολιτικής πραγματικότητας, που συναντούμε σε όλες τις σύγχρονες δημοκρατίες, η οικογενειοκρατία ανθεί κυρίως εδώ. Παραδείγματα ηγετικής οικογενειοκρατικής παράδοσης υπάρχουν, βεβαίως, και σε άλλες χώρες: Στην ηγέτιδα δημοκρατική δύναμη του πλανήτη, τις ΗΠΑ, την προεδρία άσκησαν ο πατήρ και ο υιός Μπους (Τζορτζ αμφότεροι και επίσης δεξιοί, που δεν δήλωναν κεντροδεξιοί). Η κεντρώα σύζυγος του κεντρώου πρώην προέδρου Κλίντον επιχείρησε επίσης να εκλεγεί στο ίδιο αξίωμα, περιοριζόμενη τελικώς στη θέση της υπουργού Εξωτερικών της κυβέρνησης του Μπάρακ Ομπάμα και κρατώντας τις προεδρικές φιλοδοξίες της για αργότερα. Παρά τις περιπτώσεις αυτές, και πολλές άλλες ανά τον κόσμο, η στατιστική δείχνει ότι η Ελλάδα προηγείται καθαρά σε αυτό τον τομέα, όχι μόνο μεταξύ των δημοκρατικών κρατών, αλλά και ανάμεσα στο σύνολο των οργανωμένων κοινωνιών του πλανήτη των προσωποπαγών δικτατοριών συμπεριλαμβανομένων. Η σημαντική διαφορά με τις τελευταίες έγκειται στο γεγονός ότι στη δημοκρατία μας αμιλλώνται ελεύθερα αρκετοί πολιτικοί Οίκοι (Παπανδρέου, Καραμανλή, Μητσοτάκη κ.ά.), ενώ στα αυταρχικά καθεστώτα την εξουσία μοιράζονται συνήθως τα μέλη μίας και μόνης οικογένειας.
Πολλοί θεωρούν τη συνέχιση της οικογενειακής παράδοσης στους ηγετικούς θώκους πολιτικά καθυστερημένη και ιστορικά παρωχημένη. Οι ίδιοι μάλιστα επιμένουν ότι η οικογενειοκρατία αντιστρατεύεται την υγιή δημοκρατία, εφόσον οι γόνοι των διακεκριμένων πολιτικών Οίκων ξεκινούν και συνεχίζουν την καριέρα τους διαθέτοντας ένα πολύτιμο αβαντάζ, το οποίο συνήθως αποδεικνύεται καθοριστικό για την ανάδειξή τους στα ύπατα αξιώματα. Η άποψη αυτή αποτελεί κλασική εκδοχή της θεωρίας της μισής αλήθειας. Διότι ναι μεν τα παιδιά των πολιτικών ηγετών ξεκινούν από μια αφετηρία ευνοϊκότερη αυτής των αντιπάλων τους, αυτό όμως κρίνεται απολύτως δικαιολογημένο για έναν βασικότατο λόγο: Οι άμεσοι απόγονοι των πολιτικών είχαν την τύχη να μυηθούν από μικρή ηλικία στα μυστικά της πολιτικής, αποκτώντας έγκαιρα και σε μεγαλύτερο βάθος τις ικανότητες και τις δεξιότητες που απαιτούνται για την άσκησή της. Σε αυτό πλεονεκτούν σαφώς έναντι των λοιπών, και στερουμένων ανάλογης παιδείας, συναδέλφων τους.
Είναι προφανές ότι ο γιος του υδραυλικού ή η κόρη της μεταποιήτριας ενδυμάτων που μαθήτευσαν δίπλα στους γονείς τους έχουν πολύ περισσότερες πιθανότητες να γίνουν δεξιοτέχνες στο επιτήδευμά τους από όσο οι συνάδελφοί τους που προέρχονται από οικογένειες άσχετες με το επάγγελμα. Η πολιτική δεν μπορεί να εξαιρείται αυτής της αλήθειας. Οπότε, η επιχειρηματολογία των διαμαρτυρομένων εναντίον της οικογενειοκρατίας πολιτών μετατρέπεται σε μπούμερανγκ: Ναι μεν οι διαθέτοντες πολιτική καταγωγή συμμετέχουν στον αγώνα από ευνοϊκότερη αφετηρία, το γεγονός αυτό όμως συμβαίνει διότι το επιβάλλει η μεγαλύτερη σε χρόνο και βαθύτερη σε περιεχόμενο παιδεία τους. Γίνεται εδώ, με λίγα λόγια, κάτι ανάλογο με αυτό που ισχύει στους αγώνες της Φόρμουλα 1: Οι οδηγοί των διαγωνιζόμενων οχημάτων που καταφέρνουν να πλασαριστούν στις πρώτες θέσεις των δοκιμαστικών καταλαμβάνουν τα πόστα τους στην αφετηρία ανάλογα με τη σειρά κατάταξής τους στην πρώιμη αυτή αναμέτρηση. Οι ατυχήσαντες, αντιθέτως, περιορίζονται στις μεσαίες και στις τελευταίες θέσεις. Η ρύθμιση αυτή επηρεάζει μεν σε έναν βαθμό την έκβαση του αγώνα, θεωρείται δε απολύτως δίκαιη, καθώς οι πρώτες θέσεις δεν χαρίστηκαν στους πιλότους εν είδει ρουσφετιού, αλλά καπαρώθηκαν από αυτούς με το σπαθί της πείρας και της γνώσης τους.
Οι μεγάλες πολιτικές οικογένειες της εποχής μας
Δεν θα σας κουράσω παραθέτοντας μερικά από τα πάμπολλα οικογενειοκρατικά παραδείγματα του απώτερου παρελθόντος (π.χ., οι κεντρώοι φιλελεύθεροι Ελευθέριος, Σοφοκλής και Νικήτας Βενιζέλος, με σειρά συγγένειας κατιούσα και σειρά αξίας φθίνουσα). Η αναφορά στο πρόσφατο παρελθόν και στο παρόν είναι αρκετή, καθώς αυτά παρέχουν άφθονο σχετικό υλικό, ικανό να υποστηρίξει αποφασιστικά την άποψή μου επί του θέματος. Παραθέτω λοιπόν στοιχεία που αναφέρονται στις πλέον σημαντικές, και δρώσες μέχρι τις ημέρες μας, πολιτικές οικογένειες (λαϊκιστί, τζάκια):
Οίκος Παπανδρέου, με τρεις μέχρι στιγμής επίσημους εκπροσώπους και άλλους τρεις άτυπους: Γεώργιος Α’ (πρωθυπουργός της Ελλάδας), Ανδρέας (πρωθυπουργός της Ελλάδας), Γιώργος Β’ (πρωθυπουργός της Ελλάδας). Η μητέρα του τελευταίου, ονόματι Μάργκαρετ, υπήρξε επί σειράν ετών άτυπη σύμβουλός του- είχε μάλιστα ενημερώσει προ πολλών ετών τον λαό ότι ο γιος της θα γίνει οπωσδήποτε πρωθυπουργός. Οι μικρότεροι αδερφοί του, Νίκος και Αντρικός, αξιοποιήθηκαν επίσης ως άτυποι μεν, ουσιώδεις δε πολιτικοί του σύμβουλοι. Στην οικογένεια ανήκε προ ετών, μέχρι να αποβληθεί αποφασιστικά από τον Ανδρέα Παπανδρέου, και ο πολιτικός Θεόδωρος Κατσανέβας, πρώην σύζυγος της θυγατέρας του ηγέτη του μεγάλου κεντροαριστερού κόμματος.
Οίκος Καραμανλή, με τέσσερις μέχρι στιγμής εκπροσώπους: Κωνσταντίνος Α' (πρωθυπουργός της Ελλάδας και Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας), Κώστας Β' (πρωθυπουργός της Ελλάδας), Αχιλλέας (υπουργός) και Μιχάλης Λιάπης (υπουργός).
Οίκος Μητσοτάκη, με τέσσερις μέχρι στιγμής εκπροσώπους εξ αίματος και έναν εξ αγχιστείας: Κωνσταντίνος (πρωθυπουργός της Ελλάδας). Ντόρα Μπακογιάννη (υπουργός και αρχηγός θνησιγενούς κόμματος). Κυριάκος Μητσοτάκης (αρχηγός του κόμματος της Νέας Δημοκρατίας), Παύλος Μπακογιάννης (βουλευτής) και Κώστας Μπακογιάννης (δήμαρχος, περιφερειάρχης). Δεδομένου του γεγονότος ότι ο αρχηγός του Οίκου Κωνσταντίνου Μητσοτάκη έχει βαπτίσει κατά τη διάρκεια του μακρότατου βίου του έναν μεγάλο αριθμό νηπίων, μπορεί κανείς να εικάσει ότι στην πολιτική ζωή του τόπου δραστηριοποιούνται και αρκετοί ακόμα εξ αγχιστείας συγγενείς του.
Οίκος Πάγκαλου, με τρεις μέχρι στιγμής συνώνυμους εκπροσώπους: Θεόδωρος Α', στρατιωτικός και πολιτικός, Θεόδωρος Β', στρατιωτικός και δικτάτορας, Θεόδωρος Γ’, πρώην αντιπρόεδρος κυβέρνησης.
Εκτός των τεσσάρων αυτών επιφανών πολιτικών Οίκων, τη συγγενική πολιτική παράδοση συνέχισαν οι οικογένειες Γεννηματά, Κεφαλογιάννη, Βαρβιτσιώτη, Παπαληγούρα, Αλευρά, Παπακωνσταντίνου, Κεδίκογλου κ.ά., με δύο μέχρι στιγμής εκπροσώπους εκάστη. Η οικογένεια Μιχαλολιάκου εκπροσωπείται από τον κεντροδεξιό πρώην υπουργό και πρώην δήμαρχο Πειραιά και από τον αρχηγό της ουλτραδεξιάς εθνικοσοσιαλιστικής οργάνωσης/κόμματος.
Το πανελλήνιο ρεκόρ οικογενειακών διακρίσεων στον πολιτικό στίβο μοιράζονται οι οικογένειες Παπανδρέου και Ράλλη, με τρεις πρωθυπουργούς έκαστη. Ξεκινώντας από τον δεξιό νομικό και πολιτικό Γεώργιο, ο Οίκος Ράλλη προσέφερε στη χώρα τους εξής κυβερνητικούς ηγέτες: τον δεξιό Δημήτριο, τον επίσης δεξιό και διορισμένο από τις κατοχικές δυνάμεις γιο του, Ιωάννη, και τον δεξιό και κατόπιν κεντροδεξιό γιο του τελευταίου, Γεώργιο. Η σύζυγος του Ιωάννη και μητέρα του Γεωργίου, Ζαΐρα Θεοτόκη, πέτυχε ένα ακόμα ακατάρριπτο πανελλήνιο ρεκόρ: υπήρξε θυγατέρα, αδερφή, σύζυγος και μητέρα πρωθυπουργών. Αθροιστικά οι δια γάμου και τεκνοποίησης συνδεθείσες δεξιές οικογένειες Ράλλη και Θεοτόκη προσέφεραν στη χώρα πέντε πρωθυπουργούς και μερικούς ακόμα εκπροσώπους σε χαμηλότερα πολιτικά αξιώματα· οπότε, δικαιούνται να διεκδικούν την πρωτοκαθεδρία από την οικογένεια Παπανδρέου, παρότι δεν εκπροσωπούνται πλέον στην πολιτική ζωή της χώρας.
Όπως εύκολα μπορεί να παρατηρήσει κανείς, οι πολιτικές οικογένειες διατηρούν συνήθως σταθερό τον πολιτικό προσανατολισμό τους: Διακεκριμένες εξαιρέσεις σε αυτό τον κανόνα αποτελούν οι περιπτώσεις του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη (ξεκίνησε από αντιδεξιός κεντρώος και πέρασε δια της αποστασίας στη Δεξιά και εν συνεχεία στην Κεντροδεξιά), του Θεόδωρου Πάγκαλου Γ’ (αν και δικτατορικής οικογενειακής προέλευσης, υπήρξε κατά σειρά σκληρός αριστερός, μαλακός αριστερός και κεντροαριστερός), του Γιώργου Παπακωνσταντίνου (ανιψιός του δεξιού και μετέπειτα κεντροδεξιού υπουργού Μιχάλη Παπακωνσταντίνου και εν συνεχεία κεντροαριστερού υπουργού) και του Σίμου Κεδίκογλου (γιος του κεντροαριστερού βουλευτή Βασίλη Κεδίκογλου και κατόπιν κεντροδεξιού βουλευτή).
Το άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων, που νομοθετήθηκε από την κυβέρνηση στο πλαίσιο της εφαρμογής του μνημονίου της τρόικας, δεν περιλαμβάνει σχετική ρύθμιση για το πολιτικό επιτήδευμα. Έτσι, και προς όφελος της δημοκρατίας, οι γόνοι των πολιτικών Οίκων θα συνεχίσουν να προσφέρουν απρόσκοπτα και χωρίς περιορισμούς τις υψηλές -και τεκμηριωμένες στο βάθος του χρόνου - υπηρεσίες τους προς τον λαό.
