Η κρίση του 1929 και η κρίση του 2008-9: Συγκριτική προσέγγιση

Δεν είναι λίγες οι φορές που συγκρίνουμε την πρόσφατη χρηματοοικονομική κρίση με εκείνη του 1929.
Ποιες είναι οι ομοιότητες και ποιες οι διαφορές τους, όμως; Την απάντηση δίνει το κείμενο που αναδημοσιεύω στη συνέχεια.
Πρόκειται για απόσπασμα από μια μελέτη που δημοσίευσε η Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών της Τράπεζας της Ελλάδος το Νοέμβριο του 2009, λίγους μήνες δηλαδή, πριν ξεκινήσει η μνημονιακή περιπέτεια της Ελλάδας. Η σύγκριση αυτή, που αφορά όχι μόνο τα αίτια και τα βασικά χαρακτηριστικά των δυο κρίσεων, αλλά και ―πολύ περισσότερο― τον τρόπο αντίδρασης των οικονομικών αρχών, μας βοηθάει να δούμε και σε ποιο σημείο βρισκόταν οι οικονομίες των ανεπτυγμένων, κυρίως, χωρών εκείνη την κρίσιμη περίοδο.


Αν και οι ιστορικοί της οικονομίας αποδίδουν τη Μεγάλη Ύφεση στην ξαφνική και καθολική κατάρρευση (το “κραχ”) του Χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης την Τρίτη 29 Οκτωβρίου 1929 μετά τη διαμόρφωση των τιμών των μετοχών σε πολύ υψηλά επίπεδα το μήνα που είχε προηγηθεί, οι οικονομολόγοι θεωρούν την κατάρρευση των μετοχών σύμπτωμα και όχι βασικό αίτιο της κρίσης. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι, αμέσως μετά τη χρηματιστηριακή αναταραχή, κλίμα αισιοδοξίας επικράτησε για λίγο, τόσο στη κυβέρνηση όσο και στην αγορά.
Στις αρχές του 1930, το χρηματιστήριο ανέκαμψε προσωρινά και οι τιμές επέστρεψαν στα επίπεδα του Απριλίου του 1929. Αν και οι δημόσιες δαπάνες και οι ιδιωτικές επενδύσεις συνέχιζαν να αυξάνονται το πρώτο εξάμηνο του 1930, η καταναλωτική δαπάνη μειώθηκε σημαντικά εξαιτίας των μεγάλων απωλειών εισοδήματος από την πτώση των τιμών των μετοχών. Παράλληλα, ένα μεγάλο μέρος της γεωργικής παραγωγής καταστράφηκε εξαιτίας της μεγάλης ανομβρίας το καλοκαίρι του 1930, συμπιέζοντας ακόμη περισσότερο το εισόδημα των αγροτικών οικογενειών. Η μείωση επομένως της κατανάλωσης και η απροθυμία των νοικοκυριών να συνάψουν νέα δάνεια προκάλεσαν μείωση της συνολικής ενεργού ζήτησης, πτώση των τιμών, συσσώρευση αποθεμάτων, μείωση των πωλήσεων κυρίως των βιομηχανικών αγαθών και εν τέλει της συνολικής παραγωγής.

Οι εικόνες δεν λένε πάντα αλήθεια (του Umberto Eco)

Ο σύγχρονος κόσμος, φτωχός ήδη από αξιόλογους διανοητές, φτώχυνε ακόμα περισσότερο αφού ένας από τους μεγαλύτερους διανοούμενους της Ιταλίας - και όχι μόνο - έφυγε προχθές το βράδυ χάνοντας τη μάχη με την επάρατο νόσο.
Εκτός από συγγραφέας και φιλόσοφος, ήταν καθηγητής (και) στο Πανεπιστήμιο της Bologna, στο οποίο διατηρούσε την έδρα της Σημειωτικής.
Είχε ασκήσει έντονη κριτική στα ΜΜΕ. Με αυτό το θέμα ασχολείται και στο απόσπασμα από το βιβλίο του "Η Σημειολογία στην Καθημερινή Ζωή" που αναδημοσιεύω στη συνέχεια, στο οποίο ξεσκεπάζει τον μύθο της αντικειμενικότητας των ΜΜΕ, η οποία παραποιείται με "πονηρή" χρήση των εικόνων.  
(Άλλο ένα σχετικό κείμενό του μπορείτε να διαβάσετε εδώ, ενώ ένα ακόμα κείμενό του για την ελληνική γλώσσα μπορείτε να βρείτε εδώ) 

Ένας από τους κοινούς τόπους που ακούω συχνά σε συζητήσεις γύρω από τα μαζικά μέσα πληροφόρησης είναι ότι, καθώς έχει διαδοθεί σ’όλο τον κόσμο μια κουλτούρα της κινηματογραφικής και φωτογραφικής εικόνας, τώρα η στάση των θεατών έχει αλλάξει. Γιατί ξέρουμε ότι οι λέξεις είναι λέξεις, συνδέονται αυθαίρετα με τη σημασία, ενώ οι εικόνες μάς δηλώνουν το ίδιο το πράγμα. Η λέξη «σκύλος» ούτε τέσσερα πόδια έχει ούτε γαβγίζει, ενώ η φωτογραφία ενός σκύλου είναι ακριβώς «σαν σκύλος». Όταν μιλάει γι’αυτό το συγκεκριμένο ζώο ο Ιταλός λέει «cane» αλλά ο Γερμανός λέει «Hund» κι ένας Ισπανός λέει «perro». Επομένως, οι λέξεις έχουν μια πολύ ασαφή κι αμφίβολη σχέση με την πραγματικότητα. Φαίνονται ιδιαίτερα κατάλληλες για να λέει κανείς ψέματα μ’αυτές. Αλλά οι φωτογραφίες, ή οι κινηματογραφικές ταινίες, αντίθετα, δένονται με την πραγματικότητα.

Οι Ιππότες των Μνημονίων και ο κατά φαντασία νικητής Αλέξης

Μερικές φορές συμβαίνουν κάτι συμπτώσεις... Στην περίπτωσή μου η σύμπτωση είναι ότι είχα στο μυαλό μου να γράψω ένα κείμενο-απάντηση στο άθλιο επιχείρημα των διάφορων κυβερνητικών υπουργών, βουλευτών και λοιπών στελεχών ότι ο λαός ψήφισε τρεις φορές τον ΣΥΡΙΖΑ - παρόλο που ειδικά τον Σεπτέμβριο ήξερε ότι ο Τσίπρας έφερνε μαζί του την εφαρμογή του 3ου μνημονίου - οπότε δεν έχει (ο λαός) το δικαίωμα να διαμαρτύρεται. Και ξαφνικά διαβάζω το άρθρο του Γιώργου Πετράκη - το οποίο αναδημοσιεύω στη συνέχεια - που αναφέρεται στο ίδιο θέμα με τα ίδια επιχειρήματα, ειδικά στο πρώτο μισό. 
Θα συμπληρώσω μόνο, ότι μπορεί οι κυβερνητικοί να θεωρούν ότι νίκησαν στις εκλογές, στην πραγματικότητα όμως υπάρχει ένας μεγάλος ηττημένος, και αυτός είναι ο ελληνικός λαός (...και όχι μόνο οι κοψοχέρηδες που τους ψήφισαν (και) στις τελευταίες εκλογές).

Όλο και πιο συχνά ακούγεται το θλιβερό επιχείρημα ότι ο λαός ψήφισε τρεις φορές μέσα στο 2015 και έδωσε τρεις φορές την νίκη στον Αλέξη Τσίπρα. Είναι όμως αλήθεια;
Η πραγματικότητα  είναι ότι και στις τρεις αυτές εκλογές ο Αλέξης Τσιπρας καρπώθηκε την νίκη που στην πραγματικότητα κέρδισαν οι αντίθετες πολιτικές από αυτές που επαγγέλλεται και εφαρμόζει ο σημερινός Πρωθυπουργός.
Συνεπώς, όπως θα δούμε, είναι ο άνθρωπος που ενώ νομίζει ότι κέρδισε, έχει ηττηθεί κατά κράτος και στις τρεις αυτές αναμετρήσεις. Και το χειρότερο από όλα είναι ότι έχει πείσει σχεδόν όλους ότι ο ίδιος είναι ο μεγάλος νικητής….
Τον Ιανουάριο κέρδισε το σκίσιμο των μνημονίων και ο πεντοζάλης που θα χορεύουν οι αγορές. Ο “άλλος δρόμος” που θα άλλαζε την Ευρώπη των νεοφιλελεύθερων πολιτικών… Το τέλος της λιτότητας και των δανειστών..
Τον Ιούλιο κέρδισε το ΟΧΙ σε μια συμφωνία που ήθελαν να επιβάλλουν οι δανειστές, μια συμφωνία η οποία θυμίζει περισσότερο λίστα υποχρεώσεων μαθητή δημοτικού σε σχέση με το Μνημόνιο το οποίο επέβαλλαν στον ελληνικό λαό οι δανειστές και ο κ. Τσίπρας, λίγες ημέρες αργότερα.

Η μεγάλη ανταλλαγή: προσφυγικό αντί αξιολόγησης (του Στ.Λυγερού)

Βρίσκω ιδιαίτερα ανησυχητικό το γεγονός ότι έχουν ανακατευτεί τα οικονομικά μας θέματα με τα γεωστρατηγικά. Αν λάβουμε υπόψη μας ότι από το 2010 οι ελληνικές κυβερνήσεις υποκύπτουν στους συνεχείς εκβιασμούς των "εταίρων" μας, η αποδοχή των απαιτήσεών τους σε θέματα κυριαρχικών δικαιωμάτων της χώρας μας, θα έχει ως αποτέλεσμα να παραδώσουμε τα κλειδιά της χώρας μας σε ξένα χέρια.
Τα διαμειβόμενα ανάμεσα στην ελληνική κυβέρνηση και τους "εταίρους" μας, τόσο στα οικονομικά θέματα (μνημόνιο, αξιολόγηση κλπ), όσο και στο προσφυγικό που άπτεται στα γεωστρατηγικά μας συμφέροντα, αλλά και τις εξελίξεις στον ευρύτερο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου παραθέτει στο άρθρο του - που αναδημοσιεύω στη συνέχεια από το χθεσινό ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ - ο κ. Σταύρος Λυγερός.

Ούτε πέντε μήνες μετά την εντυπωσιακή εκλογική νίκη του Σεπτεμβρίου, η κυβέρνηση Τσίπρα δίνει αγώνα επιβίωσης με απροσδιόριστη προς το παρόν κατάληξη. Η ψήφιση της τροπολογίας για τις τηλεοπτικές άδειες ήταν μία αντεπίθεση στο εσωτερικό μέτωπο με ισχυρό πολιτικό συμβολισμό. Οι πραγματικές απειλές, όμως, προέρχονται –τουλάχιστον σ’ αυτή τη φάση– από αλλού.
Οι πρωτόγνωρες μετά το 2011 κοινωνικές αντιδράσεις, κυρίως οι κινητοποιήσεις των αγροτών, εκ των πραγμάτων δοκιμάζουν την αντοχή της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας. Ταυτοχρόνως, οι μαξιμαλιστικές απαιτήσεις των δανειστών εμποδίζουν προς το παρόν την προσπάθεια της κυβέρνησης να προχωρήσει με ταχύ ρυθμό την 1^η αξιολόγηση, γεγονός που συντηρεί το κλίμα αβεβαιότητας.

Τι περιλαμβάνει ο όρος "αγορές"

Η παγκοσμιοποίηση έχει αναδείξει τις αγορές σε υπ'αριθμόν ένα παράγοντα που επηρεάζει την παγκόσμια οικονομία. Ο όρος "αγορές" τι ακριβώς περιλαμβάνει;
Στη συνέχεια παραθέτω έναν - κατά το δυνατόν πλήρη - κατάλογο.

Ως αγορές, λοιπόν, νοούνται:

α.  Oι λεγόμενες «χρηματιστηριακές αγορές», με τις διαφορετικές μορφές εκδήλωσής τους, όπου οι επενδυτές αγοράζουν και πουλάνε φυσικά και χρηματιστικά περιουσιακά στοιχεία ή χρηματοπιστωτικές απαιτήσεις. Οι ειδικότερες μορφές τους είναι οι εξής:

Από το «δόγμα του σοκ» στο «δόγμα του χάους»

Είναι φανερό ότι για να γίνουν αποδεκτές οι εξοντωτικές πολιτικές χωρίς σοβαρές αντιδράσεις, εφαρμόζονται στη χώρα μας συγκεκριμένες μέθοδοι, όπως το "Δόγμα Του Σοκ", μια μέθοδος που έχει δοκιμαστεί και σε άλλες χώρες (αρκετά παραδείγματα περιλαμβάνει το βιβλίο της  Naomi Klein με αυτόν τον τίτλο).

Όλα όμως συνηθίζονται και σταδιακά χάνουν τη δυνατότητα επίδρασης στους πολίτες. Έτσι, προκειμένου να παραμείνει η κοινωνία υποταγμένη, αλλά και πεπεισμένη ότι δεν υπάρχει άλλος δρόμος από τον μνημονιακό, γεννιέται η ανάγκη εφαρμογής μιας άλλης μεθόδου. Στην περίπτωσή μας, αυτή είναι το "δόγμα του χάους", λεπτομέρειες για το οποίο μπορούμε να βρούμε στο άρθρο του Πέτρου Ι. Μηλιαράκη* που αναδημοσιεύω στη συνέχεια. 

Ο επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ESM), Κλάους Ρέγκλινγκ, επανήλθε και πάλι στο προσκήνιο ως αυτόκλητος εσωτερικός πολιτικός παράγοντας με δηλώσεις του στον διεθνή Τύπο, κατ’ ουσίαν απειλώντας την Ελλάδα με έλλειψη ρευστότητας. Ο Γερμανός όμως αυτός Ευρωπαίος αξιωματούχος από καμία Συνθήκη κι από κανέναν συμβατικό κανόνα έχει το δικαίωμα τέτοιας δημόσιας παρέμβασης. Και εάν ακόμη του είχε αναγνωρισθεί (που δεν του αναγνωρίζεται) μια τέτοια «αρμοδιότητα», θα προέβαινε σε κακή χρήση της και σε υπέρβαση των ακραίων ορίων!... Η πολιτική των παρεμβάσεων αυτών είναι, βεβαίως, γνωστή κι από άλλους αξιωματούχους, όπως των Γερούν Ντάισελμπλουμ, Μάριο Ντράγκι και Βόλφγκανγκ Σόιμπλε.
Ο επικεφαλής του ESM, παραχωρώντας συνέντευξη στη γαλλική συντηρητική εφημερίδα Le Figaro, επεσήμανε πως «αργά ή γρήγορα θα υπάρξει πρόβλημα χρημάτων» για την Ελλάδα. Η δήλωσή του δε αυτή αφορούσε σε επανάληψη αμέσως προηγούμενης δήλωσής του, για έλλειψη ρευστότητας ακόμη και μέσα στον Φεβρουάριο του τρέχοντος έτους.

Το μεταναστευτικό χάος

Μπορεί η Ευρώπη να ανταποκριθεί καλύτερα απ’ ό,τι μέχρι τώρα;

Το μεταναστευτικό θέμα είναι μια ακόμα ανοικτή πληγή για τη χώρα μας, η οποία πιέζεται από τους εταίρους της να το αντιμετωπίσει, χωρίς όμως να διαθέτει τους απαραίτητους πόρους, αφού αυτοί εξαρτώνται από την ευρωπαϊκή κάνουλα, η οποία παραμένει κλειστή για την Ελλάδα, στάση που είναι απαραίτητη για τους δανειστές προκειμένου να εκβιάζουν τη χώρα να τηρεί πολιτικές που καταστρέφουν την οικονομία της, με σκοπούς που κάθε μέρα γίνονται πιο φανεροί. Απόδειξη αποτελεί η γεναιοδωρία τους απέναντι στην πηγή του κακού, την Τουρκία.
Η μεταναστευτική κρίση όμως πλήττει και την υπόλοιπη Ευρώπη, η οποία καλείται να βρει λύσεις, πράγμα δύσκολο, αφού την ανικανότητά του το ευρωπαϊκό πολιτικό προσωπικό την έχει επιδείξει και  με την αδυναμία  του επίλυσης της οικονομικής κρίσης.
Τι μπορεί να γίνει; Μια απάντηση επιχειρεί να δώσει ο Tom Nuttall με άρθρο του στην πρόσφατη ετήσια έντυπη επιθεώρηση του Economist, το οποίο και παραθέτω στη συνέχεια.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση υποδέχεται το 2016 αντιμετωπίζοντας τέσσερις μεγάλες απειλές.
Πρώτον, στην Ελλάδα η αριστερή (;) κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα θα δυσκολευτεί να εφαρμόσει τους αυστηρότερους όρους του προγράμματος διάσωσης των 86 δις € που υπεγράφη τον Αύγουστο του 2015 και οι πιστωτές της ίσως διστάσουν να προβούν στην αποδέσμευση των κονδυλίων. 
Η δεύτερη ανησυχία έχει να κάνει με τη Ρωσία. Οι συγκρούσεις στην ανατολική Ουκρανία έχουν μειωθεί, καθώς ο πρόεδρος Vladimir Putin έχει ρίξει στρατιωτικά το βάρος του κατά των αντικαθεστωτικών στη Συρία, αλλά το σχέδιο κατάπαυσης του πυρός δεν έχει υιοθετηθεί πλήρως. Ο κ. Putin θα μπορούσε να επιδιώξει να συνδέσει τη Συρία με την Ουκρανία, ίσως προσφερόμενος να βοηθήσει στην ανατροπή του Bashar al-Assad με αντάλλαγμα την ελάφρυνση των κυρώσεων. Η Angela Merkel, η Γερμανίδα καγκελάριος, και άλλοι, θα αντισταθούν στην ιδέα, αλλά ευρωπαϊκές χώρες με πιο φιλειρηνική εξωτερική πολιτική θα μπορούσαν να μπουν στον πειρασμό.