Η μάθηση ως ανάμνηση από προηγούμενες ζωές, κατά τον Πλάτωνα

Είναι γνωστό ότι ανάμεσα στα ταξίδια του  Πλάτωνα σημαντική θέση κατέχει εκείνο στη νότια Ιταλία, όταν του δόθηκε η ευκαιρία να συναντήσει μαθητές της σχολής του Πυθαγόρα, η οποία είχε συνεχίσει να λειτουργεί και μετά το θάνατο του μεγάλου φιλοσόφου. Είναι φυσικό επακόλουθο λοιπόν, να περιλάβει ο Πλάτωνας στους διαλόγους του πολλά σημεία από τη διδασκαλία του Πυθαγόρα, ο οποίος με τη σειρά του είχε λάβει πολλά από την αντίστοιχη του Ορφισμού. 
Ο Τίμαιος είναι ο διάλογος που περιέχει σε μεγαλύτερο βαθμό τμήματα του Πυθαγορισμού, αλλά και σε άλλους διαλόγους μπορεί κανείς να βρει παρόμοια ψήγματα. Ένας από αυτούς είναι και ο Μένων, ο οποίος ασχολείται βασικά με το θέμα της αρετής και με το αν αυτή είναι επίκτητη ή προϋπάρχει στο κάθε άτομο. 
Παίρνοντας αφορμή από αυτό το ερώτημα, ο Πλάτων βάζει το Σωκράτη – με την παραδοχή ότι υπάρχει μετεμψύχωση και επομένως η ψυχή είναι αθάνατη – να υποστηρίζει ότι κάθε γνώση προϋπάρχει στον άνθρωπο ως ανάμνηση από προηγούμενες ζωές και δεν απομένει παρά να αναδυθεί στην επιφάνεια με κάποιο τρόπο και επομένως αυτό είναι που χαρακτηρίζουμε ως μάθηση.
Στη συνέχεια παραθέτω το σχετικό τμήμα από τον διάλογο αυτόν, κάτι που ίσως να προκαλέσει και σε αρκετούς από εσάς κάποιες σκέψεις.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Αυτοί που τα λένε είναι εκείνοι οι ιερείς και οι ιέρειες, που έχουν ως έργο τους να είναι ικανοί να δώσουν λόγο για τις λειτουργίες που ασκούν τα λέει και ο Πίνδαρος και άλλοι πολλοί ποιητές, όσοι είναι θεόπνευστοι. Τούτα είναι όσα λένε και πρόσεξέ τα να δεις αν σου φαίνονται αληθινά. Λένε λοιπόν πως η ανθρώπινη ψυχή είναι αθάνα­τη, και άλλοτε φτάνει στο τέλος της, οπότε λένε πως πε­θαίνει, ενώ άλλοτε αναγεννιέται, χωρίς να χάνεται ποτέ· λένε επίσης ότι για τον λόγο τούτο πρέπει ο άνθρωπος να περνά τη ζωή του όσο το δυνατόν πιο σύμφωνα με τον θείο νόμο.

Απ’ όποιους λάβει η ΙΙερσεφόνη της παλιάς της συμφοράς ανταμοιβή,

ετούτων στον πάνω κόσμο πάλι τις ψυχές τις στέλνει,
σ’ εννέα χρόνια. Τούτοι βασιλιάδες ένδοξους, άντρες
με σθένος ισχυρό και πάνσοφους γεννούνε.

Ήρωες αγνούς τους λένε, στην αιωνιότητα, οι άνθρωποι.*

Επειδή λοιπόν η ψυχή είναι αθάνατη κι έχει γεννηθεί πολλές φορές, έχει δει τα πάντα, κι εδώ και στον Άδη, και δεν υπάρχει τίποτα που να μην έχει γνωρίσει. Επομένως δεν είναι καθόλου περίεργο να μπορεί τούτη να θυμάται και για την αρετή και γι’ άλλα πράγματα τα οποία γνώριζε από πριν. Επειδή λοιπόν η φύση όλων των πραγμάτων συγγενεύει, και η ψυχή έχει γνωρίσει τα πάντα, τίποτα δεν την εμποδίζει, από τη στιγμή που θα θυμηθεί μόνο ένα—γεγονός που οι άνθρωποι ονομάζουν μάθηση— ν’ ανακαλύψει όλα τα υπόλοιπα κατά τον ίδιο τρόπο, εάν βέβαια είναι γενναία και δεν κουράζεται με την αναζήτηση· γιατί η αναζήτηση και η μάθηση είναι γενικά ανάμνηση. Δεν πρέπει λοιπόν να πιστέψουμε το εριστικό τούτο επιχείρημα, γιατί θα μας καθιστούσε οκνηρούς και θα το άκουγαν ευχάριστα άνθρωποι μαλθακοί, ενώ τούτο εδώ μας καθιστά ενεργητικούς και ερευνητικούς. Πιστεύοντας λοιπόν εγώ πως τούτο είναι αληθινό, θέλω μαζί σου ν’ αναζητήσω και να μάθω τι είναι η αρετή...

* Απόσπασμα Πινδαρικού θρήνου 

«...οἷσι δέ Φερσεφόνα ποινάν παλαιοῦ πένθεος δέξεται, 

ἐς τόν ὕπερθεν ἅλιον κείνων ἐνάτῳ ἔτεϊ ἀνδιδοῖ ψυχάς πάλιν·
   ἐκ τᾶν βασιλῆες ἀγαυοί καί σθένει κραιπνοί σοφίᾳ τε μέγιστοι ἄνδρες αὔξοντ'· 

ἐς δέ τόν λοιπόν χρόνον ἥρωες ἁγνοί πρός ἀνθρώπων καλέονται».

 

** Πρβλ απόσπασμα από τον διάλογο Φαίδρος (249c):

...Γιατί, όπως έχει ειπωθεί, κάθε ανθρώπινη ψυχή, από τη φύση της, έχει θεαθεί τα όντα, αλλιώς δε θα μπορούσε να εισέλθει σε αυτό το ζωντανό σώμα. Όμως δεν είναι εύκολο για την καθεμία, έχοντας σαν έναυσμα τα πράγματα τούτου του κόσμου, να σχηματίσει την ανάμνηση εκείνων των αληθινών όντων. Δεν είναι εύκολο, ούτε για όσες είδαν σύντομα, τότε, τα εκεί πράγματα, ούτε γι' αυτές που έπεσαν εδώ στη γη και δυστύχησαν, με αποτέλεσμα να τραπούν προς το άδικο, επηρεασμένες από κάποιες συναναστροφές, και να λησμονήσουν τα ιερά που είδαν τότε. Λίγες, λοιπόν, μένουν, που συνεχίζουν να έχουν μέσα τους ισχυρή τη θύμηση. Αυτές, ωστόσο, όταν δουν κάποιο ομοίωμα τών εκεί πραγμάτων, εκπλήσσονται και δεν ελέγχουν πια τον εαυτό τους. Αγνοούν ποιο είναι το πάθος που τις καταλαμβάνει, επειδή δεν έχουν μια αρκετά σαφή αίσθησή του...