Η "ορθολογικότητα" του καπιταλισμού (του Κορνήλιου Καστοριάδη)

Το κείμενο του Κορνήλιου Καστοριάδη, που αναδημοσιεύω στη συνέχεια, έχει γραφτεί αρκετά χρόνια πριν ξεσπάσει η κρίση που τα τελευταία χρόνια ταλαιπωρεί τόσο και τη χώρα μας. Όμως, είναι εντυπωσιακό πόσο επίκαιρο φαντάζει, αφού έχει επαληθευτεί από τα λάθη που έγιναν στην πράξη από αυτούς που κάνουν ασκήσεις επί χάρτου, αλλά αρνούνται να καταλάβουν πόσο απέχει η πραγματικότητα από τη θεωρία.

Ο μεγάλος διανοητής απαντάει σε ερωτήματα όπως, αν μπορεί να υπάρξει εξασφαλισμένη ισορροπία σε μια καπιταλιστικού τύπου οικονομία ή αν μπορεί να επιτευχθεί ορθολογικότητα στα συστατικά που συνθέτουν μια τέτοια οικονομία. Η ανάλυσή του, αν και όχι τόσο εκτεταμένη, είναι εν τούτοις εξαιρετικά διεξοδική και περιεκτική, ενώ θα βρούμε σε αυτή τις απαντήσεις για τις αστοχίες των μνημονίων που οδήγησαν στον εκτροχιασμό της ελληνικής οικονομίας.

Θα ήμουν αιθεροβάμμων αν πρότεινα σε όλους εκείνους - εντός και εκτός Ελλάδας - να διαβάσουν αυτό το κείμενο, που αποτελεί μάθημα στοιχειωδών οικονομικών. Και αυτό, επειδή δεν πιστεύω ότι στόχος τους είναι η διάσωση της χώρας μας, αλλά η επιθυμία τους να απομυζήσουν κάθε ελληνικό περιουσιακό στοιχείο που θα αποφέρει κέρδος σε όλους αυτούς που διαθέτουν τους οικονομικούς πόρους και κάθε τους ενέργεια αποβλέπει στην αύξησή τους. Αυτό εξηγεί και γιατί όλες οι αποφάσεις που λαμβάνονται και ψηφίζονται από την (Α)βουλή πόρω απέχουν από μια σωστή οικονομική πολιτική που θα οδηγούσε τη χώρα σε ανάπτυξη.

Αλλά όλα αυτά εξηγούνται στις παραγράφους που ακολουθούν...

 

Η ενεργός πραγματικότητα της καπιταλιστικής οικονομίας

Επί πάρα πολύ χρόνο, η νέα «οικονομική επιστήμη» απασχολήθηκε μόνο με παράγοντες που καθορίζουν τις τιμές των επί μέρους εμπορευμάτων, υπό συνθήκες στατικής «ισορροπίας». Οι οικονομολόγοι πίστευαν, ή έκαναν πως πίστευαν, ότι οι ίδιοι παράγοντες που προσδιορίζουν την τιμή ενός «ιδανικού» εμπορεύματος, υπό «ιδανικές» συνθήκες (τέλειος ανταγωνισμός κ.λπ.) προσδιόριζαν περίπου όλες τις τιμές (συμπεριλαμβανομένης της «τιμής της εργασίας» και της «τιμής του κεφαλαίου»), που με τη σειρά τους προσδιόριζαν κάθε τι το σημαντικό στην οικονομία: την συνολική ισορροπία της, την διανομή του εθνικού εισοδήματος, την κατανομή των παραγομένων πόρων στις διάφορες κατηγορίες χρηστών και χρήσης, και - ζήτημα που παρέμενε σε μια νεφελώδη αοριστία - την μακρο­πρόθεσμη εξέλιξη. Όλο αυτό όφειλε, με μικρές διορθώ­σεις, να προκύψει από τις καμπύλες κόστους και των οριακών χρησιμοτήτων, για τις οποίες θα μπορούσε να αποδειχθεί, σχεδόν με το αζημίωτο, ότι διασταυρώνο­νταν πάντοτε σε άριστα σημεία «ισορροπίας». Το γε­γονός ότι το θεμελιώδες χαρακτηριστικό του καπιταλι­σμού είναι η ορμητική και βίαιη αναστάτωση της οικο­νομίας και της κοινωνίας, πράγμα που σημαίνει αδιάκο­πη αναπαραγωγή ασυνεχειών, δεν φαίνεται να τους δη­μιουργούσε αϋπνίες.

Ανοίγματα Ερντογάν και νέες γεωπολιτικές ισορροπίες (του Στ.Λυγερού)

 Ήταν το πρόσφατο τουρκικό πραξικόπημα σχεδιασμένο από τον ίδιο τον Ερντογάν, όπως πιστεύουν όλο και περισσότεροι. Ας μην είμαστε και τόσο σίγουροι, αν και τέτοια συνωμοσιολογικά σενάρια είναι πάντα πιο ελκυστικά. Τι συνέβη στην πραγματικότητα, είναι ίσως νωρίς να το συμπεράνουμε. Μόνο υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε.
Η ανάλυση του κ.Σταύρου Λυγερού για τις ισορροπίες που είχαν διαμορφωθεί στην περιοχή, κατά την περίοδο που προηγήθηκε του πραξικοπήματος, ίσως μας βοηθήσει να ενσωματώσουμε στις απόψεις μας τις πληροφορίες επί του θέματος που αποκαλύπτονται καθημερινά. 

Μπορεί “οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ” να γνώριζαν τις παρασκηνιακές συνομιλίες για την εξομάλυνση των σχέσεων της Τουρκίας και με το Ισραήλ και με τη Ρωσία, αλλά ο συγχρονισμός δημιούργησε οπωσδήποτε εντυπώσεις. Η πραγματικότητα είναι ότι με την εξωτερική πολιτική του το καθεστώς Ερντογάν είχε ανοίξει πολλά και δύσκολα διαχειρίσιμα μέτωπα.
Το δόγμα Νταβούτογλου για “μηδενικά προβλήματα με τους γείτονες” είχε στην πράξη μετατραπεί σε “προβλήματα με όλους τους γείτονες”. Με την Ελλάδα και την Κυπριακή Δημοκρατία τα προβλήματα είναι γνωστά. Το ίδιο και με την Αρμενία. Μετά από ένα σύντομο διάλειμμα, η αντιπαλότητα της Τουρκίας με το Ιράν επανήλθε.
Οι σχέσεις της με το Ιράκ είναι προβληματικές και με την Ιορδανία επιφυλακτικές. Στην Αίγυπτο, η Άγκυρα υποστήριξε δυναμικά τον ισλαμιστή πρόεδρο Μόρσι (Αδελφοί Μουσουλμάνοι) και εξίσου δυναμικά κατήγγειλε το πραξικόπημα που τον ανέτρεψε. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι σχέσεις με το Κάιρο να είναι εχθρικές.

Τσόμσκι: Σε ΗΠΑ και Ευρώπη, καταλύεται η δημοκρατία

Σε μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα συνέντευξή του στο truth-out, ο παγκόσμιου φήμης, γλωσσολόγος, φιλόσοφος και πολιτικός ακτιβιστής Νόαμ Τσόμσκι, μιλάει για την παγκοσμιοποίηση, την ανισότητα και την πολιτική αλλοτρίωση και στέλνει μήνυμα προειδοποιώντας: «Σε ΗΠΑ και Ευρώπη, η δημοκρατία καταλύεται». 

James Resnick: Έχει αλλάξει ο τρόπος που αντιλαμβάνεστε τον κόσμο με την πάροδο του χρόνου και τι (ή ποιος) προκάλεσε αυτή την αλλαγή;
Noam Chomsky: Καλώς ή κακώς , ο τρόπος που βλέπω τον κόσμο έχει παραμείνει ο ίδιος σε όλη την διάρκεια της ζωής μου. Όταν ήμουν ακόμα παιδί, στο δημοτικό, έγραφα άρθρα στη σχολική εφημερίδα για την άνοδο του φασισμού στην Ευρώπη και την απειλή που ενέχει αυτή για τον κόσμο, με το βλέμμα ενός δεκάχρονου. Μέχρι και τα εφηβικά μου χρόνια ήμουν βαθιά εμπλεκόμενος σε ριζοσπαστικές πολιτικές όλων των ειδών. Σύχναζα σε αναρχικά βιβλιοπωλεία και γραφεία. Υπήρξε μεγάλο ενδιαφέρον και ανησυχία για  ό, τι συνέβαινε κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου:

Πίστευα ότι η επίθεση των Βρετανών  στην Ελλάδα και η ατομική βόμβα ήταν γεγονότα συγκλονιστικά.
Θεωρώ ενθαρρυντικό να βλέπω ανθρώπους που αγωνίζονται: φτωχούς που υποφέρουν, με περιορισμένους πόρους, να παλεύουν για να πετύχουν οτιδήποτε καλύτερο για την καθημερινότητα τους. Μερικοί από αυτούς αποτελούν έμπνευση για εμένα. Για παράδειγμα, ένα απομακρυσμένο, φτωχό χωριό στη νότια Κολομβία, που οργανώνεται στην προσπάθεια του να αποτρέψει μια καναδική επιχείρηση εξόρυξης χρυσού από το να καταστρέψει τον υδροφόρο ορίζοντα και το περιβάλλον ενώ την ίδια στιγμή αντιμετωπίζει πάρα-στρατιωτική και στρατιωτική βία και ούτω καθεξής. Αυτού του είδους οι ενέργειες που μπορεί να δει κανείς να γίνονται σε όλο το κόσμο είναι πολύ ενθαρρυντικές.

Η απάντηση του Γ.Βαρουφάκη στην επίθεση για την εκπόνηση εναλλακτικού σχεδίου

Το θέμα που διατηρούν τα κανάλια στην πρώτη γραμμή των ειδήσεων αφορά το σχέδιο που είχε εκπονήσει ολιγομελής ομάδα υπό τον Γ.Βαρουφάκη για να αντιμετωπίσει τυχόν αποπομπή της χώρας μας από την ευρωζώνη, όπως επιθυμούσε (και επιθυμεί;) ο Σόιμπλε.
Η ύπαρξη ενός τέτοιου σχεδίου θεωρείται από την ολιγαρχία και τα εγχώρια πολιτικοδημοσιογραφικά όργανά της απαράδεκτη, τη στιγμή που σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη θα θεωρούσαν ως απαράδεκτη τη μη ύπαρξη εναλλακτικού σχεδίου! Έτσι παρελαύνουν από τα κανάλια με τη θρασύτητα που μας έχουν συνηθίσει όλοι εκείνοι οι πολιτικοί που με πράξεις τους (Ναι σε όλα) κατέστρεψαν την ελληνική οικονομία, παιδεία, υγεία κλπ, ενώ επίσης οδήγησαν και την πλειοψηφία των πολιτών στην εξαθλίωση, στηλιτεύοντας την ύπαρξη ενός σχεδίου που θα έφερνε σε δύσκολη θέση τα αφεντικά τους, όπως άλλωστε συνέβαινε και με τα πορίσματα των δυο επιτροπών για το χρέος και τις γερμανικές αποζημιώσεις που είχαν εκπονηθεί κατά τη διάρκεια της πρώτης κυβέρνησης Τσίπρα, τα οποία η δεύτερη, η ακραιφνώς μνημονιακή, φρόντισε επιμελώς να εξαφανίσει.
Στις κατηγορίες, λοιπόν, που εκτοξεύει ασταμάτητα αυτές τις μέρες το μνημονιακό σύστημα εναντίον του Γ.Βαρουφάκη, θέλησε ο ίδιος - μαζί με τον συγγραφέα του βιβλίου που επανέφερε το θέμα στην επικαιρότητα Τζ.Γκάλμπρεϊθ - να δώσει τις δικές του απαντήσεις. 
Επειδή δεν ξέρω αν, πόσο και πώς θα αναφερθούν τα ΜΜΕ σε αυτή την απάντηση, θεωρώ σκόπιμο να την αναδημοσιεύσω από την Εφημερίδα των Συντακτών. 

Το 2010, όταν το ελληνικό κράτος πτώχευσε, η Ε.Ε. έστειλε στην Αθήνα δικαστικούς κλητήρες, τη νεοσύστατη τότε τρόικα, θέτοντας τον ελληνικό λαό ενώπιον αμείλικτου διλήμματος: Ενστερνισμός του Δόγματος της Υποταγής στην τρόικα – επιλογή που πρέσβευε το (υπεύθυνο για την πτώχευση) ολιγαρχικό κατεστημένο ή Ορθολογική Ανυπακοή – επιλογή που απαιτούσε κυβέρνηση έτοιμη και ικανή να εκπονήσει πλάνο σύγκρουσης με την τρόικα
Για τέσσερα χρόνια ο ελληνικός λαός δοκίμασε, με τρεις πρωθυπουργούς και τέσσερις κυβερνήσεις, το Δόγμα της Υποταγής, ελπίζοντας ότι οι θυσίες θα έφερναν την ανάκαμψη. Ανάκαμψη όμως δεν υπήρξε, ακριβώς επειδή στόχος των κλητήρων της τρόικας δεν ήταν ούτε να διασωθεί το Δημόσιο, ούτε να μεταρρυθμιστεί η ελληνική οικονομία, ούτε καν να πάρουν οι Ευρωπαίοι φορολογούμενοι τα χρήματά τους πίσω (εάν ενδιαφέρονταν γι’ αυτό, θα συζητούσαν το 2015 τις σοβαρές προτάσεις μας για μεταρρυθμίσεις σε αναπτυξιακή κατεύθυνση).
Στόχος των κλητήρων της τρόικας ήταν ένας: η κατάσχεση εκ μέρους γερμανικών επιχειρήσεων, αρπακτικών ταμείων κ.λπ. των δελεαστικότερων κομματιών της περιουσίας του Δημοσίου, των ελληνικών επιχειρήσεων, ακόμα και των νοικοκυριών. Σε αυτό ομονοούν όλα τα μέρη της τρόικας: ΔΝΤ, Βερολίνο, Φρανκφούρτη και Βρυξέλλες.
Εκεί που διαφωνούν μεταξύ τους είναι στο ότι το ΔΝΤ απαιτεί να συντριβεί άμεσα ό,τι απέμεινε από την κοινωνική οικονομία της χώρας, διαγράφοντας παράλληλα χρέος, ενώ οι «Ευρωπαίοι» της τρόικας προκρίνουν την αργή, βασανιστική συρρίκνωση υπό τη μόνιμη ασφυξία ενός μη βιώσιμου χρέους (που θα κουρευτεί μετά την ερημοποίηση/εκποίηση της χώρας).
Παράλληλα, η τρόικα του εσωτερικού, το εγχώριο κατεστημένο, ενδιαφέρονται μόνο για ένα πράγμα: τη συνέχιση της ροής των θαλασσοδανείων με τα οποία στηρίζονταν οι χάρτινοι πύργοι τους στον τομέα των τραπεζών, των δημόσιων έργων και των ΜΜΕ.

Οι πολιτικές διαστάσεις του Brexit (του Σταύρου Λυγερού)

Ομολογώ ότι (όπως άλλωστε είχα γράψει και στο προπροηγούμενο post) μετά από τόσες πιέσεις από πολλές πλευρές και από τόση προπαγάνδα, δεν περίμενα ότι θα επικρατούσε το Brexit. Φαίνεται όμως ότι οι λαοί - όπως έδειξε και το περσινό δημοψήφισμα στη χώρα μας - δεν επηρεάζονται σε τόσο μεγάλο βαθμό από τους πολιτικούς, παρόλο που τους ψηφίζουν, αφού άλλωστε ανάμεσα σε αυτούς έχουν να επιλέξουν.

Η κατηγορία ως λαϊκιστή όποιου αντιτίθεται στην επιβαλλόμενη από τους Γερμανούς πολιτική λιτότητας έχει αρχίσει να ξεθωριάζει και να επηρεάζει μόνο όσους τους βολεύει.

Το ερώτημα που προκύπτει μετά από την ετυμηγορία του βρετανικού λαού είναι αν πρόκειται για την αρχή του ξηλώματος τού (αποτυχημένου, όπως έχει πλέον αποδειχτεί) ευρωπαϊκού εγχειρήματος.

Για απαντήσεις σε αυτό το ερώτημα, καθώς και για άλλα που προκύπτουν από το Brexit, προστρέχουμε, όπως κάνουμε συνήθως στη σχετική ανάλυση του κ.Στ.Λυγερού**.

(Με bold επισημαίνω σημεία που θεωρώ ιδιαίτερα αξιοπρόσεκτα)

Παρά τον τεράστιας έκτασης επικοινωνιακό βομβαρδισμό που δέχθηκαν, οι Βρετανοί το τόλμησαν. Το 52% αγνόησε τις απεγνωσμένες εκκλήσεις του πρωθυπουργού Κάμερον, αλλά και των Εργατικών του Κόρμπιν. Αγνόησε τις απειλές του ευρωιερατείου, τις συστάσεις του προέδρου Ομπάμα, τις δυσοίωνες προειδοποιήσεις των κάθε είδους εμπειρογνωμόνων και μεγαλοπαραγόντων των Αγορών για τις καταστροφές που θα πέσουν στο κεφάλι των Βρετανών εάν υπερψηφίσουν την έξοδο από την ΕΕ. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μία εκλογική επανάσταση των πιεζόμενων μικρομεσαίων στρωμάτων της Βρετανίας εναντίον των κάθε είδους παγκοσμιοποιημένων αρχουσών ελίτ. Πιθανότατα το Brexit να υπερτερούσε και στη Σκωτία και στη Βόρειο Ιρλανδία, εάν δεν υπήρχαν εκεί οι εθνικές ιδιαιτερότητες και οι αποσχιστικές τάσεις, που ώθησαν την πλειονότητα να ψηφίσει υπέρ της παραμονής. Και για τους Σκωτσέζους και για τους Βορειοϊρλανδούς η έξοδος από την ΕΕ αντιμετωπίζεται ως ευκαιρία για να διεκδικήσουν την απόσχισή τους από τη Βρετανία. Το επιχείρημά τους είναι ότι έχει καταγραφεί στις κάλπες η επιθυμία τους να παραμείνουν στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Είναι ενδεικτικό ότι η τοπική πρωθυπουργός της Σκωτίας έσπευσε να επαναφέρει το ζήτημα της ανεξαρτησίας. Προς την ίδια κατεύθυνση κινείται και το Σιν Φέιν, το κόμμα που αγωνίζεται για την απόσχιση της Βόρειας Ιρλανδίας από τη Βρετανία και την ένωσή της με την Ιρλανδία. Ακόμα και οι Ισπανοί άδραξαν την ευκαιρία για να ζητήσουν συνδιοίκηση του Γιβραλτάρ. Οι πιέσεις αυτές, ωστόσο, δεν αναμένεται τουλάχιστον προσεχώς να απειλήσουν την ακεραιότητα της Βρετανίας.