Η κρίση, εκτός από την οικονομία, έχει γκρεμίσει και τα τελευταία ίχνη αξιοπιστίας των ΜΜΕ, ιδιαίτερα των τηλεοπτικών. Ο κάθε απλός πολίτης που ζει την πραγματικότητά του, αντιλαμβάνεται πλέον ότι τα γεγονότα που μεταδίδουν, τού τα σερβίρουν με τέτοιο τρόπο, ώστε να προκύψουν συμπεράσματα που συμφέρουν τα Μέσα και φυσικά τους χρηματοδότες τους, αφού ελάχιστη επαφή έχουν με αυτά που ο καθένας μας βιώνει.
Ο γνωστός μας Noam Chomsky έχει να πει δυο τρία ενδιαφέροντα πράγματα πάνω στον τρόπο που χειρίζονται οι τηλεοράσεις τους καλεσμένους τους.
Υπάρχει μια καλά τεκμηριωμένη διαδικασία που χρησιμοποιούν τα πιο σύγχρονα μέσα ενημέρωσης. Την ονομάζουν συνοπτικότητα. Είναι ένας τεχνικός όρος που προέρχεται από τη διαφήμιση. Το να είσαι συνοπτικός, σημαίνει να πεις τρεις φράσεις ανάμεσα σε δυο διαφημιστικά σποτ. Είναι ένα πολύ καλό κόλπο για να ελέγχονται οι ιδέες.
Όταν σας δίνουν την ευκαιρία να πείτε τρεις φράσεις ανάμεσα σε δυο διαφημιστικά σποτ, έχετε δυο επιλογές: Ή αρκείστε να επαναλάβετε ένα σλόγκαν με το οποίο υποτίθεται πως συμφωνεί όλος ο κόσμος ή λέτε ό,τι σκέφτεστε και σας παίρνουν για τρελό, γιατί δεν έχετε το χρόνο να παρουσιάσετε την ελάχιστη απόδειξη έτσι ώστε να υποστηρίξετε όσα έχετε πει.
Υποθέστε πως σας προσκαλούν σε μια εκπομπή για την τρομοκρατία. Μπορείτε να πείτε ότι ο Καντάφι είναι τρομοκράτης. Αυτό διαρκεί ένα λεπτό και δεν χρειάζεται να παρουσιάσετε αποδείξεις. Υποθέστε όμως ότι θα λέγατε: «Ο Μπιλ Κλίντον είναι τρομοκράτης». Ο κόσμος θα ήθελε να μάθει τι εννοείτε μ’ αυτό, γιατί θα είναι η πρώτη φορά που θ’ ακούσει κάτι τέτοιο. Όμως, δεν θα σας αφήσουν να εξηγηθείτε. Έτσι, ή θα θεωρηθείτε τρελός ή θα πείτε μόνο κοινοτοπίες.
Η κατάσταση της πληροφόρησης στη σημερινή κοινωνία (αν και τις περισσότερες φορές, θα ήταν πιο σωστό να μιλάμε για αποπληροφόρηση) είναι μια περίπλοκη υπόθεση. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης δέχονται μεγάλες θεσμικές πιέσεις, αφού ζουν από τις διαφημίσεις. Στο θεσμικό επίπεδο, είναι ιδιωτικές επιχειρήσεις που πουλούν τμήματα του κοινού σε άλλες ιδιωτικές επιχειρήσεις. Φυσικά, υπάγονται στην κρατική εξουσία, η οποία μάλιστα είναι στενά συνδεδεμένη με τα ιδιωτικά συμφέροντα. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, κάνουν διάφορα πράγματα. Έτσι, υπάρχουν πολλοί ακέραιοι άνθρωποι σε επαγγελματικό επίπεδο, που προσπαθούν να κάνουν τη δουλειά τους με τίμιο τρόπο.
Για παράδειγμα, στον οικονομικό Τύπο, η Wall Street Journal διαιρείται σε δυο μέρη. Το ένα είναι «τα σχόλια» και το άλλο «οι πληροφορίες» που είναι ίσως το καλύτερο του κόσμου. Αυτή η εφημερίδα πρέπει να παρουσιάσει μια αρκετά αντικειμενική εικόνα της πραγματικότητας, γιατί μ’ αυτό τον τρόπο κερδίζει χρήματα. Βρίσκουμε λοιπόν στην εφημερίδα εμπεριστατωμένα και, συχνά, πολύ σημαντικά άρθρα. Τα άρθρα που περιέχουν απόψεις και τα κύρια άρθρα της εφημερίδας είναι πολύ απλοϊκού επιπέδου, αλλά οι πληροφορίες που δίνονται είναι εξαιρετικές.
Όσον αφορά τον αγώνα δρόμου για αμεσότητα που χαρακτηρίζει την παροχή πληροφόρησης σήμερα, πιστεύω ότι είτε η πληροφορία φτάσει σ’ εσάς άμεσα είτε μια μέρα αργότερα, τίποτα δεν αλλάζει.
Αν διαβάσετε μια είδηση με μιας εβδομάδας καθυστέρηση, θα έχει αντικατασταθεί από άλλες. Αν διαβάσετε μια είδηση ένα μήνα αργότερα, τίποτα δεν αλλάζει. Θα την καταλάβετε με τον ίδιο ακριβώς τρόπο.
Η ταχύτητα δίνει την ψευδαίσθηση ότι ζούμε στην καρδιά των γεγονότων, αλλά αυτό σημαίνει απλώς ότι είμαστε υποταγμένοι σε μια ακόμη πιο έντονη προπαγάνδα. Όσον αφορά τον στιγμιαίο και ζωντανό χαρακτήρα της, αφήνουμε να μας παρασύρει η ροή των γεγονότων. Κατ’ εμένα, είναι η απουσία σοβαρότητας και η επιπολαιότητα, κι όχι η ταχύτητα, που επηρεάζουν την αντίληψη του παρόντος. Όλα όμως γίνονται για να σβήσουν τη μνήμη.
Δεν υπάρχει τίποτα στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, πολιτικά και ιδεολογικά, που ο απλός κοινός νους δεν μπορεί να καταλάβει. Μπορείτε να το τυλίξετε με ένα ιδιαίτερο λεξιλόγιο και με μακριές, περίπλοκες φράσεις για να του δώσετε την εμφάνιση θεωρίας, αλλά είναι μόνο μια μπλόφα. Όλοι θα συμφωνήσουν σ’ αυτό. Οι διανοούμενοι έχουν την τάση να προσποιούνται το αντίθετο. Και είναι απολύτως συμφέρον για αυτούς να το πιστέψει ο κόσμος. Αν ξέρετε να μιλάτε με περίπλοκο τρόπο, χρησιμοποιώντας δύσκολες λέξεις, ανήκετε στους προνομιούχους. Σας καλούν σε συνέδρια, σας περιβάλλουν με τιμές, αλλά οι ομιλίες σας έχουν άραγε κάποιο περιεχόμενο; Αυτό είναι το ερώτημα. Ας εξετάσουμε καλύτερα μήπως θα μπορούσαμε να πούμε το ίδιο πράγμα με απλά λόγια. Κι αυτό είναι σχεδόν πάντα δυνατόν.
Ο γνωστός μας Noam Chomsky έχει να πει δυο τρία ενδιαφέροντα πράγματα πάνω στον τρόπο που χειρίζονται οι τηλεοράσεις τους καλεσμένους τους.
Υπάρχει μια καλά τεκμηριωμένη διαδικασία που χρησιμοποιούν τα πιο σύγχρονα μέσα ενημέρωσης. Την ονομάζουν συνοπτικότητα. Είναι ένας τεχνικός όρος που προέρχεται από τη διαφήμιση. Το να είσαι συνοπτικός, σημαίνει να πεις τρεις φράσεις ανάμεσα σε δυο διαφημιστικά σποτ. Είναι ένα πολύ καλό κόλπο για να ελέγχονται οι ιδέες.
Όταν σας δίνουν την ευκαιρία να πείτε τρεις φράσεις ανάμεσα σε δυο διαφημιστικά σποτ, έχετε δυο επιλογές: Ή αρκείστε να επαναλάβετε ένα σλόγκαν με το οποίο υποτίθεται πως συμφωνεί όλος ο κόσμος ή λέτε ό,τι σκέφτεστε και σας παίρνουν για τρελό, γιατί δεν έχετε το χρόνο να παρουσιάσετε την ελάχιστη απόδειξη έτσι ώστε να υποστηρίξετε όσα έχετε πει.
Υποθέστε πως σας προσκαλούν σε μια εκπομπή για την τρομοκρατία. Μπορείτε να πείτε ότι ο Καντάφι είναι τρομοκράτης. Αυτό διαρκεί ένα λεπτό και δεν χρειάζεται να παρουσιάσετε αποδείξεις. Υποθέστε όμως ότι θα λέγατε: «Ο Μπιλ Κλίντον είναι τρομοκράτης». Ο κόσμος θα ήθελε να μάθει τι εννοείτε μ’ αυτό, γιατί θα είναι η πρώτη φορά που θ’ ακούσει κάτι τέτοιο. Όμως, δεν θα σας αφήσουν να εξηγηθείτε. Έτσι, ή θα θεωρηθείτε τρελός ή θα πείτε μόνο κοινοτοπίες.
Η κατάσταση της πληροφόρησης στη σημερινή κοινωνία (αν και τις περισσότερες φορές, θα ήταν πιο σωστό να μιλάμε για αποπληροφόρηση) είναι μια περίπλοκη υπόθεση. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης δέχονται μεγάλες θεσμικές πιέσεις, αφού ζουν από τις διαφημίσεις. Στο θεσμικό επίπεδο, είναι ιδιωτικές επιχειρήσεις που πουλούν τμήματα του κοινού σε άλλες ιδιωτικές επιχειρήσεις. Φυσικά, υπάγονται στην κρατική εξουσία, η οποία μάλιστα είναι στενά συνδεδεμένη με τα ιδιωτικά συμφέροντα. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, κάνουν διάφορα πράγματα. Έτσι, υπάρχουν πολλοί ακέραιοι άνθρωποι σε επαγγελματικό επίπεδο, που προσπαθούν να κάνουν τη δουλειά τους με τίμιο τρόπο.
Για παράδειγμα, στον οικονομικό Τύπο, η Wall Street Journal διαιρείται σε δυο μέρη. Το ένα είναι «τα σχόλια» και το άλλο «οι πληροφορίες» που είναι ίσως το καλύτερο του κόσμου. Αυτή η εφημερίδα πρέπει να παρουσιάσει μια αρκετά αντικειμενική εικόνα της πραγματικότητας, γιατί μ’ αυτό τον τρόπο κερδίζει χρήματα. Βρίσκουμε λοιπόν στην εφημερίδα εμπεριστατωμένα και, συχνά, πολύ σημαντικά άρθρα. Τα άρθρα που περιέχουν απόψεις και τα κύρια άρθρα της εφημερίδας είναι πολύ απλοϊκού επιπέδου, αλλά οι πληροφορίες που δίνονται είναι εξαιρετικές.
Όσον αφορά τον αγώνα δρόμου για αμεσότητα που χαρακτηρίζει την παροχή πληροφόρησης σήμερα, πιστεύω ότι είτε η πληροφορία φτάσει σ’ εσάς άμεσα είτε μια μέρα αργότερα, τίποτα δεν αλλάζει.
Αν διαβάσετε μια είδηση με μιας εβδομάδας καθυστέρηση, θα έχει αντικατασταθεί από άλλες. Αν διαβάσετε μια είδηση ένα μήνα αργότερα, τίποτα δεν αλλάζει. Θα την καταλάβετε με τον ίδιο ακριβώς τρόπο.
Η ταχύτητα δίνει την ψευδαίσθηση ότι ζούμε στην καρδιά των γεγονότων, αλλά αυτό σημαίνει απλώς ότι είμαστε υποταγμένοι σε μια ακόμη πιο έντονη προπαγάνδα. Όσον αφορά τον στιγμιαίο και ζωντανό χαρακτήρα της, αφήνουμε να μας παρασύρει η ροή των γεγονότων. Κατ’ εμένα, είναι η απουσία σοβαρότητας και η επιπολαιότητα, κι όχι η ταχύτητα, που επηρεάζουν την αντίληψη του παρόντος. Όλα όμως γίνονται για να σβήσουν τη μνήμη.
Δεν υπάρχει τίποτα στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, πολιτικά και ιδεολογικά, που ο απλός κοινός νους δεν μπορεί να καταλάβει. Μπορείτε να το τυλίξετε με ένα ιδιαίτερο λεξιλόγιο και με μακριές, περίπλοκες φράσεις για να του δώσετε την εμφάνιση θεωρίας, αλλά είναι μόνο μια μπλόφα. Όλοι θα συμφωνήσουν σ’ αυτό. Οι διανοούμενοι έχουν την τάση να προσποιούνται το αντίθετο. Και είναι απολύτως συμφέρον για αυτούς να το πιστέψει ο κόσμος. Αν ξέρετε να μιλάτε με περίπλοκο τρόπο, χρησιμοποιώντας δύσκολες λέξεις, ανήκετε στους προνομιούχους. Σας καλούν σε συνέδρια, σας περιβάλλουν με τιμές, αλλά οι ομιλίες σας έχουν άραγε κάποιο περιεχόμενο; Αυτό είναι το ερώτημα. Ας εξετάσουμε καλύτερα μήπως θα μπορούσαμε να πούμε το ίδιο πράγμα με απλά λόγια. Κι αυτό είναι σχεδόν πάντα δυνατόν.
