Παρά τα όποια επιχειρήματα μπορούν να εκτεθούν υπέρ της μετενσάρκωσης, δεν μπορούν εν τούτοις να μας κάνουν να παραβλέψουμε ότι η μόνη αληθινή απόδειξη γι’ αυτή θα ήταν η δυνατότητα της αναμνήσεως των περασμένων ζωών. Το πιο ισχυρό επιχείρημα που προβάλλεται κατά της μετενσάρκωσης είναι αυτό: «Αν είχαμε ξαναζήσει πάνω στη γη, γιατί να μην θυμόμαστε τις περασμένες ζωές μας;» Οι αντίθετοι προς τη θεωρία της μετενσάρκωσης πιστεύουν ότι η φαινομενική έλλειψη αναμνήσεων αποδεικνύει την πλάνη της και αποκλείει κάθε ηθική δικαίωση στην ιδέα της επαναγέννησης. Γιατί να υποφέρουμε σήμερα για πράξεις που είχαμε διαπράξει σε άλλες ζωές, εφόσον δεν διατηρούμε την παραμικρή ανάμνηση από τις πράξεις αυτές; Άλλοι υποστηρίζουν ότι εφόσον η ψυχή δεν διατηρεί την ανάμνηση των περασμένων υπάρξεων και καμία προσωπική ενσυνείδητη ταυτότητα δεν κατοικεί μέσα στην όλη σειρά των επαναγεννήσεων, οι συνέπειες των πράξεων επιπίπτουν κατ’ ανάγκη σε μια άλλη οντότητα, που δεν γνωρίζει την αιτία της τιμωρίας της και συνεπώς δεν γίνεται ούτε καλύτερη, ούτε σοφότερη με το να έχει τιμωρηθεί.
Αν δεν διατηρούμε καμία ανάμνηση από το παρελθόν, αν η ψυχή δεν έχει τη δυνατότητα, προσαρμόζοντας τα αποτελέσματα προς τα αίτια, να επωφεληθεί από τα διδάγματα που της δίδει η μοίρα της, τότε πράγματι η μετενσάρκωση είναι μάταιη και όλη η εξέλιξη δεν είναι παρά μια ταλαιπωρία σκληρή και ανώφελη. Όχι μόνον η αξία της μετενσάρκωσης, αλλά και ο ηθικός σκοπός της όλης εξέλιξης εξαρτώνται από το σύντομο αυτό ερώτημα: «Διατηρούμε αναμνήσεις;» Αν η απάντηση είναι καταφατική, η μετενσάρκωση προκύπτει αληθινή. Αν όχι, τίποτε δεν την επιβεβαιώνει.
Για να μπορέσει κανείς να απαντήσει σ’ αυτό το πρωταρχικό ερώτημα, είναι ανάγκη να διευκρινισθεί κατά πρώτον υπό ποιαν μορφή γίνεται η διατήρηση των αναμνήσεων στην παρούσα ζωή μας. Γιατί όταν κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η μνήμη σε μια ζωή, θα μπορέσουμε, χρησιμοποιώντας τον τρόπο αυτόν σαν μέσο σύγκρισης, να δούμε αν διατηρούμε αναμνήσεις από τις περασμένες ζωές, πράγμα που θα μας επιτρέψει να επιβεβαιώσουμε θετικά ή αντίθετα να αρνηθούμε τη μετενσάρκωση.
Θα εκπλαγούμε ίσως διαπιστώνοντας ότι τα πρώτα χρόνια της ζωής μας μας αφήνουν μίαν ανάμνηση πολύ διαφορετική απ’ ό,τι νομίζουμε. Και πρώτα - πρώτα τα τρία ή τέσσερα αρχικά χρόνια μας έχουν σχεδόν ολοκληρωτικά σβησθεί από τη μνήμη μας, παρά το γεγονός ότι ήμασταν το ίδιο ζωντανοί και συνειδητοί και κατά τα χρόνια εκείνα, όπως ακριβώς και τώρα. Για ό,τι όμως αφορά στις αναμνήσεις από τα χρόνια αυτά, δεν έχουμε ούτε την ελάχιστη προσωπική απόδειξη. Έπειτα, διαπιστώνουμε ακόμη ότι έχουμε απωλέσει την ανάμνηση σχεδόν όλων των λεπτομερειών του παρελθόντος μας. Και το πράγμα αυτό αληθεύει όχι μόνον για τα πρώτα χρόνια τής ζωής μας, αλλά και για το τρέχον έτος, για την τρέχουσα εβδομάδα, για ό,τι κάναμε χθες. Ακόμη και κατά το τέλος μιας ημέρας ελάχιστα είναι τα πρόσωπα που μπορούν να θυμηθούν με ακρίβεια όλες τους τις πράξεις, και πολύ λιγότερο όλες τους τις σκέψεις και όλα τους τα λόγια. Είναι επομένως καταφανές ότι ο ίδιος ο εγκέφαλός μας μάς βοηθάει στο να ξεχνάμε ένα μεγάλο ποσοστό λεπτομερειών και είναι ίσως αυτό μια από τις πιο σημαντικές λειτουργίες του.
Απ’ όλες τις εμπειρίες, που αποκομίζουμε, απ’ όλες τις σκέψεις που συσσωρεύονται στον εγκέφαλό μας τί απομένει; Μία περίληψη μόνο, και μέσω αυτών των περιλήψεων μόνον γνωρίζουμε ότι έχομε περάσει από τα περιστατικά και τις εμπειρίες αυτές. Ένα ή δύο παραδείγματα θα μας δείξουν καθαρά τί εννοούμε με τη λέξη «περίληψη».
Είμαστε σήμερα σε θέση να διαβάζουμε ευχερώς και γρήγορα, αλλά κατά τον χρόνο που διαβάζουμε δεν διατηρούμε καμία ανάμνηση όλων μας των προσπαθειών που μας έχουν κάνει ικανούς να εννοούμε τη σημασία και τη γραμματική διάταξη των τυπωμένων γραμμάτων που βρίσκονται μπροστά μας. Δεν θυμόμαστε πλέον τις λεπτομέρειες της εργασίας που μάς καθιστά δυνατή την ανάγνωση, γνωρίζομε όμως, ότι σε κάποιο μακρινό παρελθόν μας είχαμε διδαχθεί την εκμάθηση των λέξεων, εφόσον τώρα μπορούμε και τίς διαβάζομε. Η απόκτηση της ικανότητος αυτής είναι τώρα η μόνη απόδειξη μιας μακράς σειράς από παρελθούσες εμπειρίες, και με τον ίδιο αυτόν τρόπο έχουμε αποκτήσει πολλές άλλες ικανότητες.
Προσέχουμε να μη βουτάμε τα δάχτυλά μας μέσα σε καυτό νερό. Γιατί; Όχι επειδή είχαμε ζεματισθεί τελευταίως, αλλά, είναι πάρα πολύς καιρός, σέ κάποιαν εποχή που ό εγκέφαλός μας δεν συγκρατεί πλέον, είχαμε πολύ υποφέρει με το να βουτήξουμε τα άπειρα και περίεργα δάχτυλά μας μέσα στο καυτό νερό. Έχουμε εντελώς λησμονήσει την εμπειρία αυτή τής παιδικής μας ηλικίας, αλλά από την τωρινή στάση μας να προφυλασσόμαστε, καταλαβαίνομε ότι αυτό μάς είχε συμβεί άλλοτε. Η τάση αυτή είναι το καταστάλαγμα των περασμένων εμπειριών μας, και όλες μας οι πράξεις καθοδηγούνται από εκατοντάδες παρόμοιες εμπειρίες και τάσεις.
Δεν θα επιθυμούσαμε σήμερα κατ' ουδένα τρόπο να συλληφθούμε ψευδόμενοι. Εν τούτοις, όταν είμασταν νέοι, είχαμε πει ψέματα και είχαμε τιμωρηθεί γι’ αυτό. Οι λεπτομέρειες όλων αυτών των τιμωριών και των μαθημάτων μας έχουν ήδη χαθεί, μας έχει όμως απομείνει μέσα από αυτά μια ιδιότητα στον χαρακτήρα μας. Έχουμε κατά τον ίδιο τρόπο αποκτήσει πολλές άλλες ιδιότητες, καλές ή κακές, που μας έχουν γίνει πλέον ενστικτώδεις και έμφυτες.
Τα παραδείγματα αυτά είναι ικανά να μας δείξουν εκείνο που διαρκώς λαμβάνει χώρα κατά τη διαδοχή όλων μας των ζωών. Μας συμβαίνουν κάθε είδους περιστατικά που λησμονούμε, κερδίζουμε όμως μέσα απ’ αυτά κανόνες ζωής και διαγωγής, ικανότητες, δυνάμεις, τάσεις, που μόνον αυτές έχουν πραγματική αξία. Οι λεπτομέρειες αυτές καθ’ εαυτές θα μας ενοχλούσαν ασφαλώς συσσωρευόμενες στον εγκέφαλό μας, ενώ το καταστάλαγμα μας είναι πάντα χρήσιμο για μίαν άμεση χρήση.
Αν μπορούσαμε να μελετήσουμε τις μνήμες των παιδιών, θα μπορούσαμε ίσως να ανακαλύψουμε αναμνήσεις τους από περασμένες ζωές, καθώς μέσα τους αυτές θα ήταν πιο ζωηρές. Κάποιες φορές πάλι, έχουμε αναλαμπές από εικόνες που δεν ταιριάζουν στην παρούσα ζωή. Ποιος μπορεί να αρνηθεί ότι αυτές προέρχονται από προηγούμενες ενσαρκώσεις μας; Άρα, η μη έντονη ανάμνηση γεγονότων από προηγούμενες ζωές μας δεν αποτελεί επιχείρημα για την μη ύπαρξη μετενσάρκωσης.
